23 januari 2004 door Mieke Beers
Mijn zoontje (23 maanden) heeft naar mijn idee een kleine woordenschat. Hij begrijpt wel veel en is gek op boekjes. Zijn gehoor is naar mijn idee goed. Maar als ik een boekje met hem lees, benoemt hij heel vaak dingen verkeerd. Hij wijst bijvoorbeeld "Bert" aan als je hem vraagt waar "Ernie" is. Terwijl ik dit boekje toch dagelijks lees.
Heel wat begrippen die hij dagelijks tegenkomt, haalt hij zo door elkaar. Dus ook: appel en banaan, etc.
Ik denk niet dat hij op andere terreinen achterloopt. Hij ontwikkelt zich verder prima. Hoe zou ik hem kunnen helpen?
U hoeft uw zoon niet te helpen. Het enige wat u moet doen, is gewoon doorgaan met communiceren zoals u al gewend was. De fouten die hij maakt, horen bij de huidige fase van zijn taalontwikkeling.
Bij de ontwikkeling van de woordenschat speelt niet alleen het aantal woorden een rol. Ook de onderlinge relaties tussen de woorden moeten geleerd worden. Een woordenschat bestaat namelijk niet alleen uit losse woorden, maar ook uit relaties tussen die woorden.
Bijvoorbeeld: Bert en Ernie. Dat zijn twee woorden die iets met elkaar te maken hebben. Net zoals appel en banaan iets met elkaar te maken hebben. (Omgekeerd hebben Bert en appel, of Ernie en banaan weer niet zo veel met elkaar te maken.) In deze voorbeelden bestaan de relaties uit categorieën. En voor die categorieën bestaan óók woorden. De eerste categorie wordt aangeduid met het woord "Sesamstraat" en de tweede met het woord "fruit".
Kinderen moeten alle afzonderlijke begrippen nog ordenen. Hierbij speelt taal een belangrijke rol; niet alleen voor het benoemen van de categorieën (Sesamstraat, fruit) maar ook voor het benoemen van de kenmerken (het is een pop, je kunt het eten, etc.).
Gedurende zijn ontwikkeling gaat het kind steeds meer onderscheidende kenmerken herkennen. In het taalaanbod vindt het kind daar dan de woorden voor.
Bijvoorbeeld: alle ronde voorwerpen kunnen door een kind "bal" worden genoemd. Of: alle voorwerpen waar licht uit komt, kunnen "lamp" worden genoemd. Maar "knop" kan ook (net zoals een kraan iets is waar water uitkomt).
Heel bekend is het verschijnsel dat een kind het woord "papa" gebruikt voor alle volwassenen in zijn omgeving, waaronder ook de moeder. Dit wordt over-extensie genoemd. Bij over-extensie wordt één woord (papa) gebruikt om meerdere begrippen (papa, mama, opa, oma, de buurvrouw, etc.) aan te duiden.
Daarnaast komt ook onder-extensie voor, namelijk als een woord gebruikt wordt om een begrip te beperken tot één bepaalde context. Zo kan "toetoet" voor sommige kinderen alleen van toepassing zijn op auto's die dezelfde kleur hebben als de eigen auto.
Nu terug naar uw eigen voorbeeld. Bert en Ernie behoren beide tot de categorie "Sesamstraat", en appel en banaan behoren beide tot de categorie "fruit".
Uiteraard zijn de categorie-aanduidingen "Sesamstraat" en "fruit" nog te moeilijk voor uw kind. Toch begrijpt hij al dat Bert/Ernie en appel/banaan aparte categorieën zijn. Daarom gebruikt hij het woord appel ook voor andere fruitsoorten en is het woord Bert ook toepasbaar op Ernie.
