4 oktober 2002 door Mieke Beers
Onze zoon Thom is 2 jaar en 9 maanden en praat ongeveer de hele dag door. Heel gezellig. Hij maakt goede zinnen, verwisselt zo nu en dan verleden en tegenwoordige tijd, maar heeft voor zover wij kunnen beoordelen een normaal niveau.
Toch spreekt hij sommige klanken in bepaalde contexten niet uit, terwijl hij die klanken op zich wel kan uitspreken.
Zo vervangt hij de F en V bijvoorbeeld door een S (hij zegt "siets" in plaats van "fiets") of door een G (hij zegt "gouw" in plaats van "vrouw"). Hij kan de F echter wel uitspreken: hij zegt bijvoorbeeld "effe" en "Kafper" (in plaats van Kasper). Ook kan hij blazen, hetgeen volgens ons betekent dat hij wel weet hoe hij de V en de F moet vormen.
Hoe komt het dat hij op deze manier spreekt? En is dit iets waarvoor wij nu al actie moeten ondernemen (in de vorm van logopedie)? Of kunnen we gewoon afwachten hoe het zich ontwikkelt?
U noemde de volgende klank-vervangingen:
In deze voorbeelden is steeds sprake van een vereenvoudiging van de woordvorm. In kindertaal zijn dit soort vereenvoudigingsprocessen een normaal verschijnsel.
Ook al kunnen kinderen losse klanken correct uitspreken – zoals bij uw zoon de F en de V – dan nog kan het gebeuren dat het in sommige woorden niet lukt. Dat komt doordat de structuur van het woord nog te moeilijk is. Met 'de structuur' van een woord wordt de opeenvolging van alle klanken bedoeld.
Vooral combinaties van medeklinkers, de zogenaamde consonant-clusters, zijn nog moeilijk te hanteren voor jonge kinderen. Zodra ze echter gaan beseffen dat deze clusters voorkomen in Nederlandse woorden, proberen ze die ook in hun eigen woordjes te gebruiken. Dat kan ten koste gaan van de juiste uitspraak van klanken die zij 'los' wel kunnen uitspreken.
Het lijkt erop dat uw zoon zich in dit ontwikkelingsstadium bevindt. Ik zal uitleggen hoe dat werkt bij de woordjes die u als voorbeeld gaf.
Spraakklanken hebben kenmerken die iets zeggen over de
plaats in de mond waar de klank gemaakt wordt (zoals voor of achter), en over de
manier waarop de klank gemaakt wordt, zoals plofklank of neusklank.
Bij 'fiets > siets' en bij 'Kasper > Kafper' is er sprake van assimilatie. Dat is een proces waarbij één van de klanken vervangen wordt door een andere klank die er in alle kenmerken mee overeenkomt (zoals bij 'fiets > siets'), of die er in één of meer kenmerken mee overeenkomt. Dit laatste is het geval bij de S die een F wordt in 'Kasper > Kafper'.
De F komt overeen met de P voor wat betreft het kenmerk 'plaats van de articulatie', namelijk: bij de lippen. De plaats van articulatie bij de S is achter de tanden.
Daarnaast komen de S en de F met elkaar overeen voor wat betreft het kenmerk 'manier van articulatie': het zijn allebei klanken waarbij de lucht door een kleine ruimte in de mond wordt geperst.
Hoe de vereenvoudiging van bij 'vrouw > gouw' precies in zijn werk gaat, is niet eenduidig te verklaren. Er zijn verschillende verklaringen mogelijk, maar allemaal zijn ze gebaseerd op de principes van assimilatie (wat we net al zagen) en in dit geval ook 'cluster-reductie': het weglaten van een klank uit een combinatie van medeklinkers.
De meest waarschijnlijke van alle verklaringen is dat uw kind de R nog niet kan uitspreken (wat veel voorkomt bij zijn leeftijd). Dat leidt tot 'vrouw > vouw'. Vervolgens kan door assimilatie met de OU-klank de V een G worden. Zo krijg je 'vrouw > gouw'.
Zoals u ziet is het allemaal heel goed verklaarbaar wat er bij uw zoon gebeurt. Er is sprake van 'taalontwikkeling volgens het boekje'; logopedie is dus niet nodig.
