1 november 2002 door Joanna Sandberg
Ik ben een moeder van 33 jaar en ik heb 3 kinderen: een jongen van 8 jaar en twee meiden van 4 en 2 jaar. Mijn ex-man en ik zijn vijf weken geleden uit elkaar gegaan. Hij is vreemd gegaan, en ik kon niet langer met hem samenblijven. Ik heb hem het huis uitgezet toen ik het hoorde.
Toen hij zijn spullen op kwam halen, heeft hij vreselijk lopen schreeuwen tegen mij, en mijn zoon stond daar ook bij. Mijn ex-man vertelde dat het mijn schuld was dat hij weg moest.
Mijn zoon heeft alles gehoord wat er toen gezegd is, en dat vind ik heel erg. Mijn ex-man heeft later nog wel uitgelegd aan mijn zoon dat het niet mijn schuld was dat hij uit huis moest, alleen denk ik dat het geschreeuw van mijn ex-man veel indruk op mijn zoon heeft gemaakt. Ik ben bang dat mijn zoon me niet meer vertrouwt; hij denkt dat hij ook uit huis wordt gezet als hij iets verkeerd doet.
Ik hoop dat u me wat meer kunt vertellen hierover. Misschien weet u bijvoorbeeld wat een scheiding met kinderen doet. Ik wil heel graag laten zien dat mijn liefde voor mijn zoon onvoorwaardelijk is. Het maakt niet uit wat hij doet, ik zal hem niet uit huis zetten.
Uw zoon heeft uw ex-man horen schreeuwen, en gehoord dat u de schuld zou zijn van zijn gedwongen vertrek. Dit maakte natuurlijk veel indruk op uw zoon. Het hoeft echter geen vreselijke gevolgen te hebben, mits erop teruggekomen is. En dat is inderdaad het geval, begreep ik uit uw verhaal.
Gelukkig heeft uw ex-man later aan zijn zoon uitgelegd dat het niet uw schuld was. Dit is heel belangrijk, want zoals u hieronder kunt lezen, is het in het belang van kinderen dat zij niet betrokken worden in de ruzies van hun ouders.
Tot zover mijn oordeel over de scène met uw schreeuwende ex. Nu het antwoord op uw meer algemene vraag, over datgene wat een scheiding doet bij kinderen. Wie deze rubriek vaker leest, zal zeker elementen uit eerdere antwoorden herkennen. Dat is natuurlijk onvermijdelijk, zeker gezien het grote aantal scheidingen van tegenwoordig en de vele vragen die daarover bij ons binnenkomen.
Echtscheiding is een beslissing van volwassenen en niet van hun kinderen. Kinderen houden van allebei hun ouders, en zijn loyaal aan beiden.
Voor de meeste kinderen is een scheiding een enorme schok in het vertrouwen in hun ouders: hun vanzelfsprekende leventje is opeens totaal veranderd. Eén van de ouders gaat weg (meestal de vader) en het dagelijkse contact, zoals je had als gezin, houdt op te bestaan.
Hoe meer veranderingen, hoe moeilijker de kinderen het zullen hebben. Bijvoorbeeld wanneer kinderen door de scheiding moeten verhuizen en ook nog van school moeten veranderen. Weg vriendinnen en vrienden uit de buurt en van school. Weg vertrouwde buurt, winkels, sportclubje, etc. Alle zekerheden krijgend dan een enorme dreun. Nog een extra moeilijkheid is het, wanneer er door de scheiding geldproblemen ontstaan.
Een echtscheiding is dus niet een eenmalige gebeurtenis, maar een proces, waarin vele veranderingen kunnen ontstaan en waar de ouders en de kinderen op een verschillende manier instaan.
Het is heel belangrijk dat ouders in alle stadia van de scheiding - voor, tijdens en erna - meer aan het welbevinden van hun kinderen denken dan aan zichzelf. Hoe moeilijk dat ook is.
Ouders moeten leren om onderscheid te maken tussen het partner- en het ouder-niveau. Je scheidt van elkaar als partners, maar je blijft de rest van je leven samen de ouders van de kinderen.
Veel kinderen denken dat zij de schuld zijn van de scheiding. Daarom moeten de ouders - het liefste samen - hun kinderen regelmatig heel duidelijk maken dat zij absoluut niet de oorzaak zijn van de scheiding. Ze moeten benadrukken dat het een probleem is tussen de ouders, en dat de kinderen de problemen niet kunnen oplossen. Noch door heel lief gedrag, maar ook niet door lastig gedrag.
Daarnaast is het belangrijk dat de ouders heel helder zijn in hun schets van de nieuwe situatie. Aangezien de verzoeningswens van kinderen (zelfs als ze al volwassen zijn) erg sterk is, moeten ouders heel duidelijk stellen dat de scheiding definitief is.
Uit onderzoek blijkt dat kinderen op zich weinig schade hoeven op te lopen door de echtscheiding van hun ouders, maar dat een voortdurende strijd na de scheiding wél zeer negatieve gevolgen heeft op hun ontwikkeling.
Dus: wanneer ouders hun kinderen betrekken in hun ruzies, of eisen dat ze loyaal zijn aan één van de ouders, of verbieden om de andere ouder nog te mogen zien, etc., dan berokkent dat wel degelijk heel veel schade.
Ook al voelt een ouder zich rot, verdrietig, of boos op zijn of haar ex, toch moet hij of zij goed blijven zorgen voor de kinderen, en de eigen problematiek niet op de voorgrond te stellen.
Waarom is het zo belangrijk om je eigen sores niet al te breed uit te meten voor de kinderen? Omdat kinderen geneigd zijn om hun eigen problemen ondergeschikt te maken aan de problemen van hun ouders. Zo kan er een situatie ontstaan waarin een kind gaat zorgen voor zijn of haar 'zielige' ouder. En dan zijn de zaken omgedraaid, met alle negatieve gevolgen vandien. Zo kunnen er bijvoorbeeld storingen ontstaan wanneer het (oudere) kind zelf een liefdesrelatie krijgt, en niet in staat blijkt te zijn om een evenwichtige relatie aan te gaan. Hij of zij kan dan geneigd zijn om zijn of haar liefdespartner te gaan verzorgen, terwijl die daar helemaal niet van gediend is. Die wil gewoon een partner en geen verpleger of verpleegster.
Anderzijds is het natuurlijk niet zo dat ouders hun verdriet totaal moeten verbergen voor hun kinderen. Dat kan ook niet. En zolang een kind maar niet te lang zorgt voor een ouder die het moeilijk heeft, is ook dat geen ramp. Als het maar geen vast patroon wordt, en als de ouder het kind maar duidelijk laat blijken deze zorg te waarderen.
De manier waarop ouders met elkaar omgaan voor, tijdens en na de scheiding, heeft zoals gezegd een groot effect op het welbevinden van de kinderen. Hoe beter ouders samen voor de kinderen kunnen blijven zorgen - door goed te overleggen, elkaar de kinderen te gunnen, door niet negatief over elkaar te praten of elkaar te beschuldigen, etc. - hoe eerder kinderen zich kunnen herstellen.
Kortom: conflicten tussen ex-partners veroorzaken veel stress bij de kinderen. En de ouder-kind-relatie ná de scheiding wordt voor een groot gedeelte (mede-)bepaald door de relatie die er was vóór de scheiding.
Peuters en kleuters begrijpen nog niets van een scheiding. Een scheiding heeft echter wél vaak een groot effect op hen. Ze kunnen boos (driftig) en angstig worden.
Fantasie en werkelijkheid lopen nog door elkaar en ook zij kunnen zich schuldig gaan voelen aan de scheiding. Dat komt vooral door hun egocentrisme (het gevoel dat de wereld om hén draait) en hun magisch denken (de overtuiging dat ze met hun woorden en gedachten de wereld om hen kunen sturen en beïnvloeden).
De meeste meisjes verinnerlijken hun problemen. Zij zijn - meer dan jongens - ontvankelijk voor depressieve gemoedstoestanden.
De meeste jongens reageren heftiger dan meisjes en laten vaak meer agressief gedrag zien.
Er bellen twee keer zoveel jongens als meisjes met de kindertelefoon, over problemen rondom echtscheiding. Waarschijnlijk heeft dit te maken met het feit dat jongens zich stoer willen gedragen en waarschijnlijk speelt ook schaamte een rol om niet te durven praten met vrienden over hun problemen.
De meeste kinderen vinden het moeilijk om over akelige gevoelens te praten. Vaak laten zij dan door middel van lastig gedrag zien dat zij verdrietig, boos en ongelukkig zijn.
Kinderen reageren in zo'n geval vaak regressief, oftewel op een manier die stamt uit een eerdere ontwikkelingsfase. Een kind dat net zindelijk is, kan bijvoorbeeld weer in bed gaan plassen, en een kind dat al lang zelf kan eten wil opeens weer gevoerd worden, etc.
Ook kunnen er slaapproblemen ontstaan omdat het kind weer angstig is om alleen te zijn en verlaten te worden.
Tot slot een aantal praktische tips en adviezen:
