3 oktober 2008 door Joanna Sandberg
Mijn zoontje (8 jaar) is enige tijd te dik geweest. In de afgelopen twee jaar is hij goed gegroeid maar op gewicht gebleven, waardoor hij relatief gezien is afgevallen.
Met andere woorden: het gaat dus goed. Wat echter in de praktijk heel lastig blijkt, is dat het moeilijk is om hem te belonen. Zelf vraagt hij altijd iets wat met eten te maken heeft, als het gaat om een beloning of als er iets te vieren valt.
Het probleem is dat ik zelf alles kan eten zonder aan te komen (maar heel bewust niet snoep als hij er bij is) en dat ook voor mijn eigen gevoel "iets lekkers" hoort bij iets feestelijks.
Natuurlijk kan ik hem belonen met een knuffel als hij zijn dictee goed heeft gemaakt, of ik kan met hem gaan voetballen, maar knuffels en voldoende aandacht krijgt hij anders ook wel.
En omdat hij normaal geen ijsjes of MacDonalds krijgt, ziet hij dat juist als een beloning. Nou weet ik dat dat niet goed is, omdat er dan een verkeerde associatie met eten ontstaat (die is er trouwens al, vrees ik), maar ik ben van huis uit ook gewend dat er gebak kwam of dat we ergens wat gingen eten.
Mijn vraag: hebben jullie tips die wel het juiste effect hebben (blij met iets speciaals vanwege een speciale prestatie), maar niet de bijwerkingen (dik worden of verwend worden door te veel materiële dingen)?
Om te beginnen zou ik toch wel een onderscheid willen maken tussen iemand belonen en iets vieren. Iets vieren doe je bij een feestelijke gebeurtenis, zoals een verjaardag, een bruiloft, of een religieuze feestdag (kerstmis, pasen, suikerfeest, etc.). Inderdaad hoort daar in alle culturen die ik ken, lekker eten en drinken bij.
In culturen waar normaal gesproken het eten schaars is, wordt juist op feesten overvloedig gegeten. In de moderne Westerse wereld, waar eten permanent beschikbaar is en de supermarkten altijd vol staan, wordt óók nog steeds gegeten op feesten, maar wordt vet- en calorierijk eten inmiddels steeds vaker vervangen door 'klein maar fijn'.
Daarnaast speelt natuurlijk de eigen gezinscultuur een rol. De een serveert toastjes met zalm en de ander zet een bak chips neer. Al dan niet light. Dus hoe je je eigen feest inricht, bepaal je zelf.
Het belonen van kinderen is iets anders. Dat doe je wanneer je een gedragsverandering wilt zien. De gedachte daarachter is dat het belonen van gewenst gedrag beter werkt dan het bestraffen van ongewenst gedrag.
Zo kun je een kind dat een hekel heeft aan tandenpoetsen alsnog zo ver krijgen door erbij te blijven en het kind te belonen met een extra voorleesverhaaltje. Of je kunt een kind dat een hekel heeft aan afwassen een leuk gezelschapsspelletje in het vooruitzicht stellen.
Spelletjes en extra voorleesverhaaltjes zijn voorbeelden van sociale (niet materiële) beloningen, in de vorm van aandacht. Dat soort beloningen werkt aantoonbaar beter dan materiële beloningen (in de vorm van cadeaus), wanneer je een gedragsverandering nastreeft.
Zelf ziet u het nut van die sociale (niet materiële) beloningen nog niet zo in. U schreef: "Natuurlijk kan ik hem belonen met een knuffel als hij zijn dictee goed heeft gemaakt, of ik kan met hem gaan voetballen, maar knuffels en voldoende aandacht krijgt hij anders ook wel."
Dat snap ik niet. Waarom moet uw zoon ook nog eens door ú beloond worden als hij op school een goed dictee maakt? De beloning voor goed schoolwerk wordt immers al gegeven door de school zelf, in de vorm van een goed cijfer. Het cijfer is de beloning. Het enige wat u zelf hoeft te doen, is laten zien dat u hartstikke trots op hem bent. En dat kan heel goed met een knuffel. "Wat fijn dat je zo'n goed dictee hebt gemaakt! Mama is trots op je! Zoen!" Klaar.
Ik zou zelfs nog een stap verder willen gaan. Dubbel belonen is niet alleen onnodig en overbodig, maar ook onwenselijk. Het ontneemt een kind namelijk zijn eigen innerlijke motivatie om het voor zichzelf leuk te vinden om goed te presteren.
Wat ik ook niet begreep, was de toevoeging "knuffels en voldoende aandacht krijgt hij anders ook wel." Nou en? Is een zoen voor iemands verjaardag waardeloos omdat hij die ook wel krijgt als hij niet jarig is? Ik dacht het niet...
Verder zei u dat hij meestal geen ijsjes of hamburgers (MacDonalds) krijgt, en dat hij die tractaties juist daarom als een beloning ziet. De oplossing hiervoor is simpel, namelijk door af en toe wél een ijsje of een hamburger te geven. Gewoon voor de lol, en omdat het lekker is. Zolang het maar niet de lading van 'beloning' heeft.
Ikzelf ben geen fan van de MacDonalds, dus mij zou je er geen plezier mee doen, maar met kinderen kun je er best wel eens naartoe gaan, als ze dat fijn vinden. Niet als beloning voor goed gedrag, maar om ze iets te gunnen wat je normaal gesproken niet geeft. Hetzelfde geldt voor af en toe een ijsje.
Wat ik wel zorgelijk vond, was dat uw zoon om eten vraagt bij een beloning (of als er iets te vieren valt). U gaf zelf al aan dat hij misschien al een verkeerde associatie met eten heeft gekregen. Dat lijkt me inderdaad het geval. Je ziet het bijvoorbeeld ook bij kinderen die 'beloond' worden met een toetje als ze hun hoofdmaaltijd hebben opgegeten. Dat is niet handig. Een nagerecht is gewoon een van de gangen van een maaltijd.
Het gaat dus al de verkeerde kant op bij uw zoon, en wel op twee fronten tegelijk. Ten eerste is hij er kennelijk aan gewend geraakt dat u hem beloont als hij iets goed doet. En ten tweede koppelt hij dat aan lekker eten.
U realiseert zich dat hier een probleem ligt, maar het lijkt alsof u toch niet goed weet wat u ermee aan moet. Ik zou u daarom willen aanraden om anders te gaan kijken naar 'belonen', en dat ook uit te leggen aan uw zoon. Bedenk dat de beloning in veel gevallen al lang en breed gegeven is, en dat je dat als ouder niet meer over hoeft te doen.
Bijvoorbeeld:
Tot slot uw hamvraag: "Hebben jullie tips die wel het juiste effect hebben (blij met iets speciaals vanwege een speciale prestatie), maar niet de bijwerkingen (dik worden of verwend worden door te veel materiële dingen)?
Ik denk dat het vooral belangrijk is dat u los moet komen van het idee dat bij elke prestatie een – extra – beloning hoort. In veel gevallen is die beloning al gegeven (zie boven) en kinderen moeten ook leren dat het voor henzélf een fijn gevoel geeft om iets goeds gedaan te hebben, zonder dat dat beloond wordt van buitenaf.
Het doorbreken van die koppeling tussen prestatie en beloning kun je onder andere realiseren door regelmatig leuke dingen te doen met je kind. Niet vanuit het principe van belonen, maar omdat het gezellig is om samen dingen te doen. Dat kunnen dingen zijn die geen geld kosten, zoals samen voetballen, samen koken, puzzels maken, fietsen, etc. Maar ook dingen die wél geld kosten zijn natuurlijk niet verboden, zoals samen naar de film gaan. Of u dan in de pauze een ijsje geeft, laat ik graag aan u over.
