1 juli 2005 door Nadia Eversteijn
Wij zitten eigenlijk met een dilemma omdat de taalverwerving van onze kinderen (7 en 8) anders verloopt dan wij hadden gedacht. Misschien kunt u ons adviseren.
Wij wonen al jaren in Spanje en onze kinderen zijn hier zelfs geboren. Omdat er in de hele omgeving geen volledig Spaanse school voorhanden was (alleen Valenciaans) besloten wij onze kinderen op een Britse school te doen. Daar krijgen ze volledig Engels onderwijs (vanaf 3 jaar) met Spaans als tweede taal.
De kinderen hebben zich door de jaren heen zowel het Spaans als het Engels goed eigen gemaakt:
Nu heb ik mij verdiept in het fenomeen taalverwerving en ik heb begrepen dat dit niet bepaald een juiste vorm is van taalverwerving voor een kind van twee Nederlandse ouders. Daarbij komt ook nog dat ik hier de mogelijkheden voor een eventuele vervolgopleiding, op welk niveau dan ook, in de toekomst beperkter zie dan bijvoorbeeld in Nederland.
Nu de kinderen wat ouder zijn, zien wij eigenlijk geen veranderingen zoals wij die wel hadden voorzien. Namelijk dat Nederlands nog steeds de eerste spreektaal is.
De kinderen zitten nog steeds op de Engelstalige school maar nu staan wij voor een dilemma:
Ze hebben een constante input van Spaans, Engels en Nederlands omdat ze ook vriendjes en vriendinnetjes hebben die deze talen spreken.
Tot op heden is er geen duidelijke 2e en 3e taal. Engels en Spaans zijn in onze ogen beide de 2e taal, maar ons oudste kind verkiest wel Spaanse vriendinnen boven de Engelse. Bij ons jongste kind (1 jaar jonger) is dit andersom.
Nederlands is nog steeds de eerste taal. Waarschijnlijk komt dit mede doordat wij ook Nederlandse vrienden hebben en 's zomers enkele weken naar Nederland gaan.
De vraag is dus: kunnen wij komend schooljaar beter naar Nederland gaan zodat er beter aansluiting is, of is het verstandiger om te wachten tot ongeveer 12-jarige leeftijd, zodat er een goede basis is voor andere talen? Wij hebben wel het plan om (tijdelijk?) terug te keren naar Nederland en niet meer definitief in Spanje te blijven.
Het patroon van taalverwerving van uw kinderen tot nu toe, lijkt mij heel normaal en adequaat gezien hun omgeving. Ik zal dat illustreren door wat dieper in te gaan op de leefsituatie van uw kinderen zoals u die beschrijft. Ook zal ik wat meer vertellen over het grote verschil tussen spreek- en schrijftaal. Daarna zal ik u een aantal handvatten geven die u wellicht kunt gebruiken bij het nemen van een besluit over de verdere schoolloopbaan van uw kinderen.
U beschrijft dat uw kinderen allebei hun schooltalen, te weten het Engels en het Spaans, heel behoorlijk kunnen spreken, lezen en schrijven. Het Nederlands, dat hun thuistaal is, kunnen zij beter spreken dan hun schooltalen, maar zij kunnen het (veel) slechter lezen en schrijven dan hun schooltalen.
Nu bent u bang dat dit patroon, zoals u zegt "niet bepaald een juiste vorm" van taalverwerving is. Het is mij niet helemaal duidelijk wat u daarmee bedoelt:
Maar wat u ook bedoelde: ik kan u geruststellen. Geen van beide feiten lijkt mij zorgelijk of vreemd. Ik zal op allebei wat dieper ingaan.
Het Nederlands is de taal die uw kinderen het beste kunnen spreken. En dit terwijl ze toch in Spanje geboren zijn, en daar tot nog toe altijd hebben gewoond. Toch is dit niet zo vreemd als het misschien lijkt.
Laat ik de leefsituatie van uw kinderen, zoals u die beschrijft, eens vergelijken met de leefsituatie van een grote groep andere meertalige kinderen, namelijk kinderen die in Nederland geboren zijn, maar wier ouders in Turkije geboren en opgegroeid zijn.
Als deze Turks-Nederlandse kinderen voor het eerst naar school gaan, spreken ze hun thuistaal – het Turks – vaak beter dan de omgevingstaal. Maar naarmate ze langer op school zitten, worden ze door het eentalige Nederlandse onderwijs en door het contact met klasgenoten, vaak langzaam maar zeker dominant in hun schooltaal, het Nederlands.
Het Nederlands is natuurlijk niet alleen hun schooltaal, maar ook de taal die zij het meest om zich heen horen op straat en in winkels. Oftewel: hun omgevingstaal. Als ik voor het gemak even geen rekening houd met de hoeveelheid tijd die de kinderen thuis, op school en op straat doorbrengen, dan ziet het taalaanbod dat Turks-Nederlandse kinderen krijgen, er (sterk vereenvoudigd) als volgt uit:
Figuur 1: Verdeling thuistaal-omgevingstaal-schooltaal voor Turks-Nederlandse kinderen
Het Nederlands horen zij 'van meer kanten' dan het Turks, zou je kunnen zeggen. Meestal zien we bij kinderen bij wie de thuistaal anders is dan de school- en omgevingstaal dan ook dat de taal 'van de meerderheid' geleidelijk hun dominante taal wordt.
Op grond van dit eenvoudige voorbeeld, waarin sprake is van twee talen, zou je dus kunnen voorspellen dat uw kinderen, naarmate ze ouder worden, het Spaans beter zouden moeten gaan spreken dan het Nederlands.
Maar de praktijk van de leefsituatie van uw kinderen is wat gecompliceerder. In feite groeien uw kinderen niet met twee, en zelfs niet met drie, maar met vier talen op:
Als ik daar ook een plaatje van maak, dan komt dat er als volgt uit te zien:
Figuur 2: Verdeling thuistaal-omgevingstaal-schooltaal voor uw eigen kinderen
Natuurlijk heb ik ook hier de situatie weer sterk vereenvoudigd. Wat ik bijvoorbeeld buiten beschouwing heb gelaten, is uw informatie dat zowel u als uw kinderen Engels-, Nederlands- en Spaanstalige vrienden hebben, en dat u elk jaar een paar weken op vakantie gaat naar Nederland.
Toch denk ik dat ik op basis van het plaatje mag concluderen dat het Nederlands in feite een ongeveer even grote plaats in het leven van uw kinderen inneemt als het Spaans. Zo bekeken is er dus niets vreemds aan dat het Nederlands, ook na een aantal jaren op school, nog steeds de taal is die uw kinderen het beste spreken.
U geeft echter ook aan dat uw kinderen het Nederlands niet goed kunnen lezen en nauwelijks kunnen schrijven. U vertelt dat uw kinderen, op de internationale school waar zij zitten, vanaf september twee uurtjes extra les in Nederlandse grammatica kunnen krijgen. Het is mij niet helemaal duidelijk of uw kinderen op dit moment al enig lees- en schrijfonderwijs in het Nederlands hebben ontvangen, en zo ja, hoeveel. Wel ga ik er vanuit dat er op hun school in ieder geval vele malen meer aandacht is besteed aan lees- en schrijfonderwijs in het Engels en Spaans. (U zult het wel met mij eens zijn dat de klanksystemen van het Spaans en Engels allebei zó veel afwijken van het Nederlandse klanksysteem, dat apart onderwijs in het Nederlands noodzakelijk is om ook deze taal te kunnen lezen en schrijven.)
Dat uw kinderen het Nederlands het beste kunnen spréken, wil hoe dan ook beslist niet zeggen dat zij die taal ook het beste zouden moeten kunnen lezen en schrijven. Integendeel: mondelinge en schriftelijke taalvaardigheid zijn eigenlijk helemaal niet zo nauw met elkaar verbonden.
Een extreem voorbeeld daarvan vinden we in Noord-Marokko, waar veel mensen een variant van het Berber als moedertaal hebben. Er zijn pas heel recent initiatieven ontwikkeld om het Berber ook in schrift weer te geven: tot voor kort was het Berber een spreektaal waar helemaal geen geschreven vorm van bestond! Moedertaalsprekers van het Berber leerden alleen schrijven in hun tweede taal, het Marokkaans-Arabisch (en hun derde taal het Frans). Dit doet natuurlijk niets af aan het feit dat zij het vloeiendst kunnen spreken in hun moedertaal.
Een voorbeeld van het omgekeerde valt ook te bedenken. Ik neem aan dat zelfs leraren in klassieke talen, die geweldig goed Latijn of oud-Grieks kunnen lezen, samen niet zo goed een gezellig praatje over het weer kunnen maken in deze talen, gewoonweg omdat Latijn en oud-Grieks zogenaamde dode talen zijn, die nergens meer gesproken worden.
Hopelijk heb ik u met het bovenstaande gerust kunnen stellen dat er niets mis is met het taalverwervingsproces van uw kinderen. Maar uw eigenlijke vraag was op welk moment u het beste terug zou kunnen keren naar Nederland, omdat u, als ik het goed begrijp, uw kinderen uiteindelijk in Nederland wilt laten studeren.
U wilt dus dat uw kinderen 'op tijd' goed leren lezen en schrijven in het Nederlands. Tegelijkertijd wilt u ook graag dat zij hun vaardigheid in het Engels en het Spaans niet verliezen. Wat nu?
Kinderen staan erom bekend dat zij erg snel een taal uit hun omgeving oppikken. Het is echter ook zo dat zij een taal behoorlijk vlug (sneller dan volwassenen zelfs) weer vergeten, zodra zij zich niet meer in een omgeving bevinden waarin die taal gesproken wordt.
Dat betekent dus, dat wanneer uw kinderen naar Nederland gaan en niet langer Spaans en Engels horen, zij snel veel van deze talen zullen vergeten.
U zou dat inderdaad een beetje kunnen ondervangen door uw kinderen in Nederland aanvankelijk naar een internationale school te sturen. En mochten zij vervolgens weer terugkeren naar Spanje, dan is de kans groot dat hun oorspronkelijke talenkennis weer vrij snel terugkomt!
De andere mogelijkheid die u noemt, is wachten met uw terugkeer naar Nederland totdat uw kinderen een jaar of 12 zijn, zodat zij een goede basis hebben in het Engels en het Spaans. Ook daar is wat voor te zeggen. Er is inderdaad wel enig onderzoek naar taalverlies bekend, waaruit blijkt dat een taal sneller vergeten wordt naarmate een kind jonger was toen het emigreerde.
Als u voor deze tweede optie kiest, dan lijkt het me wel wijs dat u zorgt voor voldoende aanvullend lees- en schrijfonderwijs in het Nederlands. U zou dan kunnen denken aan zelf lesgeven. Zie:
Nederlands onderwijs in het buitenland
Ik heb ook gelezen dat er op verschillende plaatsen in uw regio Nederlandse scholen bestaan (een initiatief van geëmigreerde Nederlanders), al weet ik natuurlijk niet of er eentje bij u in de buurt is. U zou dat kunnen navragen bij de
Stichting NOB (Nederlands Onderwijs in het buitenland).
Samenvattend: beide opties zijn mogelijk. De keuze is aan u. Ik hoop echter dat ik voldoende informatie heb aangedragen om een goede afweging te maken.
Overigens kunt u ook overwegen om het uitgangspunt van uw beslissing om te draaien. In plaats van u te laten leiden door de vraag: "In welke omgeving moet ik gaan wonen om de taalverwerving van mijn kinderen zo optimaal mogelijk te laten verlopen?", kunt u zich ook afvragen: "Welk onderwijs kan ik mijn kinderen het beste laten volgen, gezien de omgeving waarin we samen het liefste willen wonen?"
Ik wens u veel succes bij uw besluit.
