7 april 2022

Tienermeisjes aan de anticonceptie: is dat zo onschuldig als we denken?

Veel ouders krijgen er op een bepaald moment mee te maken: hét gesprek. Je dochter geeft aan dat ze aan de pil wil. Een nieuwe fase breekt aan. Welke anticonceptie past het best bij je dochter, is dat juist wel of niet de pil? Waar vind je goede informatie? En hoe veilig is anticonceptie eigenlijk voor je dochter? We stelden hier vragen over aan Eveline van Scherpenzeel, werkzaam als orthomoleculair hormooncoach. Ze is moeder van Amélie (2020) en maakte vlak na haar zwangerschapsverlof de overstap van het bedrijfsleven naar ondernemerschap. Als orthomoleculair hormoonexpert én ervaringsdeskundige helpt zij nu zelf vrouwen met hormonale struggles zoals PCOS, verminderde vruchtbaarheid of de perimenopauze, om hormonaal weer in balans te komen.

Vele soorten anticonceptie

Als je dochter aangeeft aan de pil te willen, betekent dit in veel gevallen dat ze een vriendje heeft waar ze mee wil vrijen. Dat kan best even slikken zijn voor ouders. Niet alle meiden komen hiervoor overigens bij hun ouders, want tienermeiden mogen anticonceptie in principe ook zelf bij de huisarts vragen. Daarom is het sowieso goed om het gesprek over anticonceptie al aan te gaan voordat je dochter er zelf over begint. Er zijn namelijk nogal wat keuzemogelijkheden. Zo is er de anticonceptiepil, prikpil, anticonceptiepleister, een speciale anticonceptiering, drie soorten spiraaltjes, en een anticonceptiestaafje. Allemaal hebben ze hun eigen werking, voordelen en nadelen. En het is niet zomaar een beslissing om te nemen want anticonceptie kunnen een grote invloed hebben op de mentale en lichamelijke ontwikkeling van meisjes.

Wat doet hormonale anticonceptie met het nog groeiende tienerlichaam?

De lichamen van tieners zijn nog volop in de groei. En dat gaat niet alleen over lichamelijke groei die je van de buitenkant kunt zien, maar juist ook dehormonale veranderingen aan de binnenkant. Hormonale anticonceptie zegt het al: er komen extra hormonen in het lichaam. Wat doet dit precies? Eveline: “Het is hiervoor eerst belangrijk om te weten hoe de natuurlijke cyclus in een tienerlichaam verloopt. Er zijn twee hormonen van belang in onze cyclus: oestrogeen en progesteron. Als je voor het eerst ongesteld wordt, is oestrogeen nieuw voor het lichaam. Daardoor reageert het lichaam sterk op oestrogeen. Je hebt dan nog geen eisprong én je maakt nog geen progesteron aan, dat juist tegenwicht moet bieden aan oestrogeen. Dit kan hevige menstruaties in de vroege tienerjaren verklaren.

Kort gezegd: als je voor het eerst ongesteld wordt, heeft je lichaam de tijd nodig om de hormoonbalans te vinden: om minder gevoelig te worden voor oestrogeen, om progesteron aan te maken én om een eisprong te hebben. Je menstruaties worden dan gaandeweg minder hevig. Het vinden van deze balans kan zeker 3 jaar duren. Daarna heb je een beter ontwikkelde menstruatiecyclus met een eisprong en goede balans tussen progesteron en oestrogeen.

Gezondheid

Bedtijden kinderen per leeftijd: van 2 tot en met 18 jaar

Ga je voor die tijd hormonale anticonceptie gebruiken, dan pauzeer je dus dit ontwikkelingsproces. Je geeft het lichaam niet de tijd om het zelf te leren. Stopt een tienermeisje na jaren met hormonale anticonceptie, dan kan het dus langer duren voordat de cyclus weer goed op gang komt.

Voor de goede orde: hormonale anticonceptiemiddelen zorgen er NIET voor dat je ongesteld wordt. De bloeding die je in de stopweek van de pil krijgt, is een onttrekkingsbloeding: een farmaceutisch opgewekte bloeding. Het is geen menstruatie. De pil legt je eigen hormonale cyclus “lam” en onderdrukt de eisprong.

Ook goed om te weten: de hormonen in de pil zijn niet hetzelfde als oestrogeen en progesteron. Het zijn nagemaakte hormonen. Levonorgestrel (in de pil) bijvoorbeeld lijkt op progesteron, maar wordt in verband gebracht met depressie en angstgevoelens. Terwijl ons lichaamseigen hormoon progesteron juist een positief effect heeft op ons brein en zenuwstelsel. Ook snoept levonorgestrel het lichaamseigen progesteron op.”

Verschillende hormonale anticonceptie en de invloed op het lichaam

Zoals je eerder al kon lezen, zijn er tal van mogelijkheden als het aankomt op hormonale anticonceptie. Op websites zoals Sense en anticonceptie.nl vind je veel informatie over de verschillende soorten anticonceptie en de werking ervan. Zo kun je lezen hoe lang de anticonceptie werkt en hoe goed het beschermt. Op Seksualiteit.nl vind je een keuzehulp die je door middel van het beantwoorden van vragen helpt kiezen. En die informatie en hulp is fijn, maar toch lijkt kennis over de risico’s op de korte én lange termijn te ontbreken. Hieronder vertelt Eveline welke risico’s er zijn per anticonceptiemiddel. Het is natuurlijk niet zo dat je dochter deze bijwerkingen sowieso zal krijgen maar bij het maken van een keuze is het niet onbelangrijk om goed te weten waar ze precies voor kiest.

• De anticonceptiepil verdunt het baarmoederslijmvlies en onderdrukt de ovulatie en de aanmaak van lichaamseigen hormonen, heeft wel verschillende bijwerkingen. Daar lees je meer over in de alinea hieronder.
• De Nuvaring heeft een vergelijkbare invloed op het lichaam als de pil, wel is hierbij het risico op bloedstolsels iets verhoogd (maar nog steeds klein).
• De minipil verdunt vooral het baarmoederslijmvlies, waardoor het moeilijker doordringbaar wordt voor zaadcellen maar heeft verder dezelfde bijwerkingen als de anticonceptiepil.
• Een implanon (hormoonstaafje) doet hetzelfde als de pil, en kan ook gewichtstoename en onregelmatige bloedingen veroorzaken.
• De prikpil onderdrukt zowel oestrogeen als progesteron volledig. Hierdoor ontstaat vaak een hevig hormoontekort, dat kan leiden tot gewichtstoename en soms zelfs tijdelijk verlies van botweefsel.
• Hormoonspiraaltjes als Mirena en Kyleena geven kleine hoeveelheden levonorgestrel af in de baarmoeder: dit verdunt de slijmlaag, waardoor die minder goed doordringbaar is voor zaadcellen, en onderdrukt vaak de ovulatie (maar niet altijd). Doordat ze slechts plaatselijk kleine hoeveelheden levonorgestrel afgeven, zijn deze het minst schadelijk van alle anticonceptiemiddelen. Ook kunnen ze het bloedverlies met 90% verminderen, wat uitkomst kan bieden bij hevige menstruaties. Wel worden ze in verband gebracht met depressie. Het is ook belangrijk om goed te bespreken hoe het plaatsen van een spiraaltje in zijn werk gaat. Het kan pijnlijk zijn en het is natuurlijk ook erg intiem.

Wat is er (medisch) bekend over mogelijke negatieve gevolgen van hormonale anticonceptie van tienermeisjes?

Dat er risico’s zitten aan hormonale anticonceptie betekent dat er dus bij sommige meiden bijwerkingen optreden die ontstaan door het gebruik ervan. In alle bijsluiters vind je welke mogelijke bijwerkingen er zijn. Hoe zit het precies? Eveline zocht het uit en zet de belangrijkste bijwerkingen op een rijtje:

“Hormonale anticonceptie kan leiden tot:

• Depressie. Dit ontstaat door veranderingen in de hersenen, anticonceptie maken je gevoeliger voor stress. Uit onderzoek blijkt dat de kans hierop het grootst is bij tienermeisjes die een spiraaltje of hormoonstaafje hebben. Hierin zitten namelijk alleen progestagenen (lijkt op progesteron), maar geen (nagemaakte) oestrogenen (sommige andere conceptiemiddelen zoals de pil bevatten ook ethinylestradiol, wat lijkt op oestrogeen). Op tienerleeftijd ben je nog zeer gevoelig voor (jouw lichaamseigen) oestrogeen omdat dit hormoon nieuw voor je is.
• Een laag libido en vaginisme. Dit komt doordat hormonale anticonceptie de aanmaak van testosteron uitschakelen, die nodig is voor een gezond libido.
• Gewichtstoename. Hormonale anticonceptie verstoort het hormoon insuline, wat resulteert in meer trek in zoet.
• Enigszins verhoogd risico op kanker
• Hoge bloeddruk
• Minder goede schildklierfunctie
• Schimmelinfecties
• Verminderde leverfunctie omdat de lever dag in dag uit de hormonen moet afbreken. Gelukkig is daar veel aan te doen, maar dit heeft wel tijd nodig.
• Veranderingen in de darm- en vaginale flora, wat kan leiden tot verminderde weerstand, schimmels, darmklachten, etc.”

Anticonceptie die geen invloed hebben op de hormoonhuishouding

Het kiezen van een hormonale anticonceptie komt dus met wat haken en ogen. Want welke anticonceptie is het minst schadelijk? Het is een goed idee om samen met je dochter te praten over wat zij belangrijk vindt als het aankomt op anticonceptie. Wat is de reden dat ze het wil? Is dit alleen bescherming tegen ongewenste zwangerschap of bijvoorbeeld ook om te ondersteunen bij zware menstruaties? Ga hierover echt het gesprek aan met elkaar en bespreek wat de mogelijke bijwerkingen kunnen zijn. Er zijn helaas niet veel mogelijkheden als het aankomt op hormoonvrije anticonceptie. Toch zet Eveline ze graag hieronder op een rijtje om mee te nemen in de keuze voor anticonceptie.

Welke anticonceptie heeft de minste hormonen?

• Een koperspiraal: bevat geen hormonen. Kan wel leiden tot tussentijds bloedverlies.
• Condooms (beschermen ook tegen soa’s, in tegenstelling tot alle andere genoemde opties).
• Vrouwencondoom/pessarium (zoals Kaya).
• De Fertility Awareness Methode (FAM). Deze methode leert je om jouw cyclus te begrijpen en de signalen van je lichaam te herkennen (zoals energie, ochtendtemperatuur en verschillende soorten afscheiding), waardoor je je bewust wordt van je vruchtbare dagen. Hier kun je cursussen voor volgen, bij bijvoorbeeld Sensiplan Nederland. Dit werkt extra goed in combinatie met menstruatieapps op je telefoon (waarop je je lichaamssignalen kunt bijhouden) en met een cyclustracker zoals Daysy. Hiermee meet je iedere ochtend de temperatuur onder je tong. Daysy connect met een app in je telefoon en geeft dan rode (vruchtbare), gele (mogelijk vruchtbare) en groene (niet vruchtbare) dagen aan. Dit is al vrij snel meer dan 99% betrouwbaar. Zo weet je dus dat het op rode dagen beter is om geen seks te hebben of een condoom te gebruiken, en kun je op groene dagen onbeschermd seks hebben. Let op: het is de vraag of je jouw tienerdochter deze verantwoordelijkheid al wil geven. Want bij een onregelmatig ritme kan dit de temperatuur beïnvloeden. Ook als je vaak vergeet je temperatuur op te meten kan Daysy geen goed beeld vormen.

Beste keuze anticonceptie tienerdochters

Is er een ‘beste keuze’ als het aankomt op anticonceptie voor meisjes en vrouwen? Het antwoord is heel simpel: nee. Elke (jonge)vrouw beslist hier zelf over, afhankelijk van wat het best bij haar past. Je kunt jouw dochter helpen door samen zo veel mogelijk informatie erover te krijgen. We vroegen Eveline wat zij haar eigen dochter zou aanraden als zij naar haar zou toekomen met de wens om anticonceptie te gaan gebruiken. Eveline: “Dat is een confronterende vraag, omdat ik me besef dat er helaas (nog) geen ideale oplossing is voor tienermeisjes. Allereerst zou ik mijn dochter (al ruim voor haar 15^e) uitleggen hoe haar cyclus werkt en hoe ze de signalen van haar lichaam kan herkennen. Zo kun je je eisprong o.a. herkennen aan je afscheiding, in combinatie met je energielevel (hoog), je humeur (outgoing, zelfverzekerd) en je temperatuur. Ook leert ze dan hoe ze haar cyclus vóór zich kan laten werken, in plaats van tegen zich. En begrijpt ze haar lichaam veel beter. Ik zou haar aanraden om altijd een condoom te gebruiken, omdat dat het enige anticonceptiemiddel is dat ook beschermt tegen SOA’s. Als ze er zelf comfortabel mee is, zou ik als anticonceptiemiddel een koperspiraal aanraden.”

Een eenvoudige keuze is het waarschijnlijk niet. Op dit moment wordt er ook steeds meer mannelijke anticonceptie onderzocht, zoals het testikelbad. Het is de moeite waard om dit te lezen en de video te bekijken. Wie weet wat de toekomst nog brengt!