Stressgedrag niet autistisch?

Autisme

Autisme is aangeboren.
Het kan echter alleen gediagnostiseerd worden aan de hand van gedrag... daar zit de verwarring. Hetzelfde gedrag, zoals omschreven in de dsm4 is niet alleen zichtbaar bij autistische kinderen, maar ook bij kinderen met bepaalde trauma's, of mishandelde/ verwaarloosde kinderen.
Waar zit dan het grote verschil? autisme IS er ook direct, vanaf de geboorte. Als het goed is wordt dat ook onderzocht, als een kind pas op zijn 9e bij een psycholoog komt met vermoedens van autisme, moet het onderzoek teruggaan tot in de baby tijd. Waren daar ook al opvallendheden? zo niet, dat is het kind ook niet autistisch. Verder is het ook belangrijk om andere oorzaken van het gedrag uit te sluiten voordat er een zware diagnose als autisme wordt gesteld.
Tess

T&t

Heel goed gezegd.

Ik zal uitleggen hoe dat bij onze zoon gegaan is:

Onze zoon is toen hij net 4 jaar oud was naar groep 1 gegaan. Hij had net 2 maanden ervoor een zusje erbij gekregen waar hij erg aan moest wennen...We wisten wel dat de juf daar erg streng was, maar dat vonden wij nou niet zo erg.
Na een aantal weken begon het me op te vallen dat hij volwassenen niet meer aankeek (deed hij daarvoor wel vandaar dat het me zo opviel).

Ik dacht: "Ok, hij moet wennen aan de nieuwe situatie en de juf gaf ook niet aan dat er mogelijk iets zou kunnen zijn.

Na een aantal weken, begon onze zoon zich af te zonderen en wat "apathisch" gedrag te vertonen. Hij leek geen contact meer te maken met andere kindjes en gedroeg zich als een robot. Hij ging bij het binnenkomen in de klas direct in één rechte lijn naar zijn stoeltje en staarde recht voor zich uit (praatte niet met anderen).
Ik vond dat wel een beetje eng. Ook buiten reageerde hij niet als andere kinderen gedag tegen hem zeiden. Hij leek dwars door hun heen te kijken.

De juf vond hem maar raar en vreemd. Volgens haar volgde hij geen opdrachten op, luisterde niet volgens haar en nog meer van die dingen waarin ik onze zoon totaal niet herkende! Volgens haar zou dat best wel goed komen. Ergens voelde ik dat er iets niet klopte, maar heb haar het vordeel van de twijfel gegeven.

Gaandeweg veranderde onze zoon van een vrolijke, lieve, sociale kleuter in een paar maanden tijd in een ernstig kind die op school, maar ook daarbuiten totaal geen contact meer leek te maken. Hij trok een muur op zegmaar. Thuis werd hij onhandelbaar (druk en ontzettend brutaal en fysiek). Hij had nachtmerries ook en 'speelde' iedere avond als juf zijnde de dag op school na (echt, mijn nekharen gingen ervan overeind staan. het leek wel een militair strafkamp waarin hij leek te zitten).

Achteraf hoorde ik ook dat er veel geschopt en geslagen werd in die groep, dat de juf ontzettend dominant en militaristisch te werk ging. Ik heb dat zelf kunnen aanschouwen toen ik mij bewust had opgegeven voor computerlessen voor de kleuters. de manier waarop zij met die kleintjes omging vond ik echt niet kunnen! het leek wel een militair strafkamp.

Onze zoon leek op een gegeven moment nergens meer op te reageren en als hij reageerde sprong hij ineens op en begon midden in de kring te gillen….wat juf weer erg vreemd vond. Volgens haar moest het wel binnen een half jaar over zijn anders wist zij het ook niet meer! (We hebben het over een juf die daar al 35-40 jaar zit he).
Achteraf ben ik zoooo kwaad op die juf.

Wij naar de HA en via hem kind laten onderzoeken door zo'n orthopedagoog. De rest heb ik al gezegd. Orhopedagoog had zelf al het idee dat hij klassiek autisme moest hebben en heeft alleen maar lopen zoeken naar punten om haar idee te onderbouwen. Onze zoon is bijv. met een spoedkeizersnede gehaald. Orthopedagoog: Kijk, hij had dus zuurstof tekort en dat zie je vaak bij autistische kinderen en zo ging ze maar door. Echter, in het dossier van het ziekenhuis staat dat hij helemaal geen zuurstof tekort heeft gehad maar dat ze hem met spoed hebben gehaald om dat juist te voorkomen! Een kleine nuance maar toch. Om even een idee te geven hoe zo iemand dan te werk gaat.
Op onze opmerkingen dat wij vanaf zijn geboorte gewoon goed contact met hem hadden en dat hij zich gewoon ontwikkelde, daar ging ze helemaal niet op in.

Schoolobservatie is er nooit geweest want daar was geen tijd voor! In plaatst daarvan belde ze de bewuste juf op die inmiddels al erg negatief over zoon was. Deze twee dames vulden elkaar aan en ineens was de diagnose daar.

Achteraf bleek onze zoon ook verminderd gehoor te hebben omdat hij vocht achter zijn trommelvliezen had. Ook dit heeft de orthopedagoge helemaal niet vooral gevraagd ofzo.

Ik ben blij dat we een second opinion hebben laten doen door experts op het gebied van autisme en dat hij na uitgebreide onderzoeken helemaal geen autisme blijkt te hebben.

Zij geven aan dat autisme in de eerste plaats een contactstoornis is (wat je dus ook al bij baby's kunt waarnemen). Dat was bij onze zoon totaal niet het geval.

Wel gaven zijn aan dat hij zeer gevoelig is en onder bepaalde druk/stress kenmerken kan vertonen die mensen met autisme ook hebben.
Zelfs mensen zonder autisme, kunnen op bepaalde momenten autistisch gedrag vertonen zonder dat ze het echt hebben. De doctor noemde zichzelf als voorbeeld.

Is niet helemaal waar hoor

Onze zoon heeft zich de eerste 2 jaar volkomen normaal ontwikkeld en begon pas rond 2 en een half gedrag te vertonen wat na later onderzoek autisme bleek te zijn. Hij heeft in Nederland de diagnose pdd-nos gekregen. Dit kan wel degelijk later zichtbaar worden. Een en ander heeft te maken met informatieverwerking en ontwikkeling van de hersenen, met het feit dat de omgeving bijvoorbeeld vertrouwd en duidelijk is zodat autistisch gedrag niet voorkomt.
Onze zoon viel pas op de peuterspeelzaal qua gedrag uit de toon. Hij is ons derde kind, was dus ook gewend aan andere kinderen, ging al vroeg mee naar school ed. Maar pas toen er aan hem in een andere situatie hogere eisen werden gesteld werd ook duidelijk dat hij daar meer moeite mee heeft dan andere kinderen. Zijn autistische gedrag neemt duidelijk af als hij zijn leven als veiliger ervaart, en dat is als bv. de routines duidelijk zijn, het ritme op school vastligt en eventuele veranderingen duidelijk vantevoren kunnen worden besproken. Je kunt dus ook autistisch zijn zonder autistisch gedrag te vertonen, als alles om je heen voor jou goed geregeld is.
De diagnose autisme is gewoon erg lastig en mag niet voor niets uitsluitend door een psychiater (officieel) worden gesteld, eventueel na overleg met een psychiater.

Mirreke

Nu heb je onder de ASS-paraplu verschillende varianten van autisme die zich in meer op minder ernstige mate voordoen. Ze spreken niet voor niets ook van een zgn. spectrumstoornis (vanwege de gradaties erin).

Ik zie nu in mijn posting dat ik niet helemaal duidelijk ben geweest. Wat de experts ons verteld hebben is dat autisme aangeboren is, dat het ee contactstoornis is en dat het in principe vanaf de geboorte al zichtbaar is maar zeker voor het 4e levensjaar zichtbaar is.

Ik kan me heel goed voorstellen dat onder indeale omstandigheden, veiligheid, routine, duidelikheid, dat het gedrag zich niet of in zeer kleine mate voordoet; voordat bij de lichtere vormen van de ASS-paraplu.

Nu weet ik niet hoe het precies zit bij PDD-NOS (en ik geloof direct wat je aangeeft hoor), maar ik kan me goed voorstellen dat daar de gedragingen zich pas manifesteren als de omstandigheden veranderen.
Ook jij geeft echter al aan dat je zoontje dit gedrag op de PSZ liet zien; dus ook voor het vierde levensjaar.

Wij kregen de diagnose: Klassiek Autisme (de zwaarste variant nog wel).
Deze vorm laat zich wel duidelijk vanaf de geboorte tot voor het vierde levensjaar zien (o.a. dat de baby je niet aankijkt, continu huilt, dwangmatig een bepaalde beweging maakt, vreselijk hysterisch begint te huilen bij aanraking, niet willen laten troosten, angstig etc…). Dat was bij ons totaal niet het geval en in de eerste 4 jaar ook niet…..totdat hij naar school ging. Onze zoon is op zijn 2e al naar de PSZ gegaan en daar is nooit iets opgemerkt wat op autisme lijkt.

Maar wat je zegt. zeker bij de lichtere vormen hoeft het zich niet direct te laten zien als de omstandigheden ideaal zijn.

Reactie-sorry beetje lang

Toch vind ik dit wel een belangrijk aspect. Is auti-gedrag agv stress nu wel of niet toe te schrijven aan autisme (of ass) van het kind of komt het door iets buiten het kind (omgeving). Of zit het wel in het kind maar is het heel iets anders dan autisme (of ass).
Ik ben dus heel erg bang dat mijn zoon zo'n geval is die een onterechte diagnose ass/autisme gaat krijgen, omdat hij zich 'anders' gedraagt op school en in situaties waar hij geen zin in heeft. Ik zoek een goede gebruiksaanwijzing hoe te handelen, en ik hoef niet een etiket, tenzij dit leidt tot een juiste aanpak!
Zoon is nu 10 maar we zijn al een paar jaar aan het kwakkelen met Iqtesten en nu onlangs een psych onderzoek. De eerste jaren van zijn leven was er niets aan de hand (ook niet op het kdv) maar halverwege groep 3 is het balletje gaan rollen. Toen werd bij zijn concentratieprobleem de IB'er er bij gehaald en die 'zag' Asperger ... Hij heeft toen 1,5 jaar een rottijd op school gehad, schoolwissel gehad en een jaar betrekkelijke rust. Maar nu in groep 6 heeft hij weer een juf waarmee hij veel strijd heeft. Zijn autistische gedrag speelt dus ook weer op. We hadden hem een sociale vaardighedencursus laten volgen en daarna op verzoek van school een psychologisch onderzoek laten uitvoeren door dezelfde psycholoog. Ik weet niet of dat de beste keuze was, want deze dame had tijdens de cursus (waar zoon totaal geen zin in had) precies zijn schoolgedrag gezien tijdens haar cursus en ze was dus al overtuigd van zijn autisme/ass. Ze heeft hem doorverwezen naar een ggz instelling voor nader onderzoek met vermoeden van ass en add. Vanuit die instelling hebben we alleen een extra vragenlijst gekregen voor de juf (de onderzoeksresultaten van psych hadden ze al). Voor onszelf alleen een vragenlijst over ons eigen gedrag ?!
Nu ik hier zo lees dat men 'ziet wat men wil zien' en dat verhaal van dilemma-ma hierboven word ik een beetje huiverig van zo'n vervolg onderzoek. Heeft het wel zin en vooral: zijn we wel in goede handen?
Ik wil zo graag handvaten om het gedrag van mijn zoon op school aan te pakken, maar daarop heeft niemand van de experts die we hebben gesproken een goed antwoord. Er wordt alleen maar onderzoek gedaan en ondertussen modderen we maar wat aan. Juf heeft al geopperd dat hij maar groep 6 moet doubleren, maar met een kind met cito's a en b zie ik dat totaal niet zitten. Alleen om zijn werkhouding? Die gaat door doubleren toch niet verbeteren?
Thuis zijn we aan de slag met Greene en Gordon (ook nav tips hier op het forum) en dat werkt heel goed. Thuis vind ik zijn gedrag dus ook niet een probleem, wel bijv als hij een werkstuk moet maken of een spreekbeurt moet voorbereiden. Hij blokkeert dan en weet totaal niet hoe hij het moet aanpakken. Hij wil dat jij dat dan doet (euh tja, mea culpa, we hebben altijd veel uit handen genomen van hem, ik zie dat dus meer als opvoedingsfout van onze kant dan een 'bewijs' van autisme/ass). Het gaat dus puur om zijn schoolse vaardigheden.
Sorry, vreselijk lang verhaal geworden. Maar ik moest het even kwijt en wie weet of er iemand iets zinnigs over kan zeggen waarmee wij verder kunnen.

Instelling

Hoi Syl,

Ik geloof dat ik in jouw geval in eerste instantie met de instelling die het onderzoek doet, in gesprek zou gaan. Uitleggen dat je niet weet of ze wel met een open blik naar je zoon kijken. Eigenlijk wat er in je post staat, met hun delen. Dan merk je aan de reactie wel of je nog vertrouwen in ze kunt hebben.
En als je dan een diagnose krijgt, dan zullen zij aan jou duidelijk moeten maken, waarom ze die diagnose op je zoon van toepassing vinden. Ben je het er niet mee eens, dan houd je die diagnose voor jezelf en ga je op zoek naar andere oplossingen voor zijn problemen.
Ik zou je zoon zeker niet zitten laten blijven. Dat lijkt mij dood in de pot. Vooral als hij nog eens bij die juf komt. Onze zoon is op een gegeven moment depressief geworden van een verschrikkelijke juf. Scholen kunnen kinderen beschadigen. Zo erg, dat het kind allerlei gedrag gaat vertonen, wat bij een stoornis lijkt te passen.
Onze zoon leek (door school) eerst ODD te hebben, later autistisch te zijn. Hij heeft adhd en was diep en diep ongelukkig. Een ongelukkig, bang mens oogt soms autistisch (in zichzelf gekeerd, dwangmatige trekjes, moeite met veranderingen, moeite met prikkels, weinig inlevingsvermogen, gebrek aan wederkerigheid). En misschien heeft hij wel wat trekken van autisme, ook nu nog. Maar dan in ieder geval niet zo, dat het hem beperkt. Dus ik hoef dat niet te weten.
Maar jij hebt de regie. Als je het niet met de diagnose eens bent, hoef je die diagnose met niemand te delen.
Over die schoolse vaardigheden. Bij onze zoon ging het op school echt waardeloos. Ook in groep 6. We hebben hem heel voorzichtig en stukje bij beetje door de school heen gecoached. De leerkrachten bleven maar roepen: 'Hoe moet dat nu op het VO?' Nou, hij zit nu op het VO en het gaat uitstekend.
Zijn zelfvertrouwen was gewoon helemaal afgefikt. En dat heeft heel veel tijd en geduld nodig om te herstellen. Stapje voor stapje. Niet kijken hoe veel je nog moet, want dan verlies je de moed, maar kijken waar je al gekomen bent. Op school deden ze niet anders dan zoon vergelijken met andere kinderen. 'Maar dat zou een jongen van ... jaar toch al moeten kunnen? Wij hebben wel meer kinderen met adhd in de klas en die kunnen het wel.' Hoe vaak ik die rotzinnen al heb gehoord! Wat heb je aan deze inzichten? Niets. Het gaat erom wat je zoon kan, waar hij is. Die andere kinderen zijn helemaal niet relevant.
Dus met die werkstukken ook, stukje bij beetje langzamerhand het vertrouwen weer opbouwen.
Wij hebben in groep 6 een beloningssysteem opgezet, waarbij we zoon beloonden voor het naar school gaan en voor het op school werken. Met getrapte beloning, een beetje werken leverde hem ook al iets op. En zo hebben we hem uit de impasse kunnen helpen. Door de angst heen van 'ik kan niets, ik wil niets, ik durf niets.' Niet wereldschokkend, niet met een quick fix, maar met doorzettingsvermogen, liefde en geduld. En dat hebben leerkrachten nu eenmaal te weinig. Dat zul je als ouder moeten doen.

Syl

ik herken wel wat in je verhaal. Maart zie er een beetje tegen op om ons hele verhaal hier te doen: als je wilt mag je me mailen op [email protected]

Enne

Misschien heb je er iets aan om de advies en informatielijn van Balans te bellen? Daar zitten hele kundige mensen.

Advies- en Informatielijn

(0900) 20 200 65

Open: ma-vr 9.30-13.00 uur
Kosten: € 0,25 per minuut

Thuis schoolwerk maken

Hier heb ik ook met name veel in de bovenbouw van de basisschool en de brugklas van het voorgezet onderwijs huiswerk en werkstukken gemaakt met mijn kinderen. De beste tips kwamen van een autistische buurman. Vaste plek, dagelijks vast moment hier na het eten.
Huiswerk maken aan tafel, boeken in de brugklas in een kastje bij de tafel. Zodat ik op een gegeven moment kon heen en weer lopen tussen huiswerkmakende kinderen en de werkjes in de keuken.
Het principe is om de benodigde huiswerktaken in stukjes te knippen en stuk voor stuk samen te doen. En dat vond ik zelf ook heel moeilijk want zelf studeer ik makkelijk en chaotisch en flexibel. Voor elke nieuwe schoolse taak nam ik tips aan en bedacht een plannetje.
Bijvoorbeeld voor de laatste boekbespreking van dochter hadden we bedacht dat er per hoofdstuk een samenvattende zin moest komen met de zaken die het verhaal in dat hoofdstuk het meest typeerden. We lazen het dan samen en beoordeelden of er een incident was of de introductie van een nieuw karakter of een stukje van een rode draad en besloten wat het meest belangrijk was. En als we alle hoofdstukken hadden gehad controleerde we of er wel een goed doorlopende verhaallijn uitkwam. De laatste hoofdstukken pakten we samen met een extra zin omdat het slot belangrijk is.
Het is wat arbeidsintensief maar het is dus vooral bedenken en samen uitvoeren en ze dan alleen taakjes geven. De eerste paar hoofdstukken bedachten we samen. Daarna ging dochter even alleen aan het werk en bespraken we dat.
Ik denk dat voor veel kinderen de schoolse vaardigheden, de planning en het uitvoeren van huiswerk een te grote opgave is, maar voor mijn kinderen was het extra moeilijk denk ik. Bij al die dingen komt het er bij mij op aan om tijd, aandacht en slimme puzzels te doen met mijn kinderen. Ook kun je op een gegeven moment door vragen zaken bij je kinderen laten landen.

Diagnose

Een diagnose is alleen handig als je er extra inzet op school mee kunt krijgen, of begrip, of een rugzakje of lgf. Een diagnose is geen hulp. De GGZ kan ook niet per se iets met schoolse situaties. Mijn beste inzichten kwamen van de eerste behandelaar van zoon, Autisme Centraal, literatuur, websites als WrongPlanet, de NVA en BALANS en mensen met autisme zelf, en de opmerkingen van mensen uit het onderwijs of familie en vrienden waarmee ik zelf een puzzel begon te leggen. Ik mijn kinderen bleken zelf ook heel slim in het verzinnen van oplossingen.

School denkt

dat ze de wijsheid in pacht hebben als het gaat om het stellen van diagnoses (wat ze overigens niet eens mogen doen maar toch doen..)
Vanmiddag had ik weer een juf die mij wel even zou vertellen op welke manier mijn dochter (pddnos)speelafspraakjes moest maken. Juf dacht dat ze niemand durfde te vragen en begon een heel verhaal af te steken dat het misschien handig was als ze eens alleen de straat op ging of bij iemand aan zou bellen, terwijl ze dit soort dingen al lang doet..
Scholen denken ook dat alle kindern hetzelfde zijn op een bepaalde leeftijd, ze moet dit toch al kunnen want..
Onzin natuurlijk, en ook elk autistisch kind is weer anders.
Mijn zoon heeft verschillende diagnoses gehad, van Asperger tot Odd, nu is hij 15 en is bijna niets meer van zijn autisme te merken, omdat hij in een goede situatie zit, zowel thuis als op school.
Op de basisschool hebben ze hem continu zitten pushen om zo te zijn als de anderen. En dat is nou juist helemaal verkeerd. Wij hebben vaak conflicten gehad met juffen en meesters om ze duidelijk te maken dat je een kind niet respecteert als je hem niet zo laat zijn zoals hij of zij is. Ieder kind doet zijn of haar ding op zijn tijd en niet wanneer het volgens de regeltjes zou moeten.
Ook bij de Ggz is onze ervaring dat ze alleen maar lijstjes afstrepen en hup daar is de diagnose..
Ik denk eigenlijk dat het echte autisme idd vanaf de geboorte al wel te zien is..

Eira

Er is geen 'echt' autisme. Autisme is een schaal, de ene vorm is net zo echt als de andere. De ene vorm is al eerder zichtbaar dan de andere maar niet meer of minder echt.

mirjam

Helpen met schoolwerk

Sinds kort ben ik begonnen op school 2x een uurtje met zoon te werken en zie hoe hij werkt. Hij wil na elke zin, som een bevestiging van mij dat het goed is. Pas dan vult hij het in. Zoiets is natuurlijk veel te arbeidsintensief voor een juf. Langzaam aan probeer ik hem meer regels/sommen achter elkaar te laten doen, maar o wee, als er een fout tussen zit, dan wil hij niet meer verder! Slaat niet een moeilijke som gewoon over, maar stopt helemaal en begint dan tegen mij te jammeren dat hij het toch niet weet/kan enz. Laatst dus over de persoonsvorm. Had hij toch een paar fout. Ik heb hem maar zitten prijzen om de fouten, omdat we zo er achter kwamen wat hij nog niet wist/begreep en ik hem dus kon helpen en hij iets kon leren. Als hij alles goed had gehad, had hij niks geleerd en was het dus veel te makkelijk geweest. Hij is dan stil, maar ik hoop dat het kwartje een beetje is gevallen. Ook moeilijk: prijzen om de inzet en niet een foutloze les!! Oei, valkuiltje hoor!
Laatste keer zaten aan tafel veel klasgenoten en was het heel druk om ons heen. Komt de juf er aan: ooh, veel te lawaaig voor zoon (want hij is zo snel afgeleid, want ass enz) ... Maar dat was dus helemaal niet zo! Hij heeft juist prima gewerkt en had helemaal geen last van de anderen! Als we er alleen zitten kan hij juist meer gaan zitten klieren/afleiden (als hij het werk niet wil doen om de een of andere reden) Ik weet dan ook nog niet hoe ik hem dan bij de les kan houden.

Karakter

Voor mij is het autisme van mijn kinderen een wat uitzonderlijk karakter. De problemen ontstaan als je niet snapt dat je kind anders reageert op zaken die bij een gemiddeld kind juist goed of fijn zijn, zoals kietelen of even aanraken. Of het aanleren van veters strikken of onhandigheid dat tot ongelukjes leidt. En dat juist veel van die zogenaamd algemeen geldende regeltjes hier veel verwarring kunnen scheppen bij een kind die zichzelf daardoor ook niet begrijpt. En ik kan zelf mijn gedrag wel aanpassen maar het is moeilijk om dat te verwachten van school, familie en vrienden. Maar het is heel dankbaar werk om je kind te leren hoe die met zichzelf en met anderen om kan gaan ook al is het een zoektocht, ook voor jezelf.
En het is fijn om te zien dat bij zoon lukt om zelf dat puzzelen op zich te nemen zonder paniek en er dan ook handige oplossingen voor te vinden als hij zaken niet begrijpt of niet begrepen wordt. Zo anders, als bij zijn vader die door zijn eigen onbegrip van zichzelf er dysfunctionele strategien en paniek op nahield. Ik wilde dat ik het eerder had geweten. Notabene zelf uit de hulpverlening maar geen idee. En ja, gelukkig kwamen we ook deskundige hulpverleners tegen, en daar doe je het voor, maar de rest kan dramatisch zijn.

Stressgedrag

Ik kan me goed voorstellen dat stress alle soorten gedrag kan veroorzaken dat je psychiatrisch noemt. Mijn zoon had tics bijvoorbeeld. Toch ben ik het meest woedend geweest dat notabene mensen die mij zouden moeten uitleggen hoe dat kan mij met verwaarlozing en mishandeling om de oren slaan waar ze me ook hadden kunnen wijzen op de stress die ontstaat als een kind zichzelf niet begrijpt, de omgeving begrijpt het kind niet, kind wordt gepest en krijgt niet wat het nodig heeft en komt onder druk te staan en wordt wanhopig vanwege de negatieve ervaringen die het niet zelf kan doorbreken.
Het is namelijk nogal belangrijk dat je dat mechanisme blootlegt zodat je er wat aan kunt doen. Mijn grootste angst was dat ze mijn kinderen zouden verplaatsen naar andere pleegouders die mijn kinderen niet kenden en al helemaal geen begrip zouden kunnen opbrengen voor het autisme van mijn kinderen want nog veel meer achterstand daarin dan ik zelf.
En dan krijg je die kinderen die van gezin naar gezin getransporteerd worden zonder dat hun probleem opgelost wordt en iedere nieuwe pleegouder mag er weer zijn tanden op stuk bijten zonder hulp.
Mijn zoon heeft nooit meer tics gehad. De diagnose, het begrip en de goede hulp die er ook was zijn succesvol geweest.