Slim maar (executieve functies) versus responsief ouderschap

Goeie vraag

Goeie vraag. Als ik naar ons gezin kijk, is het een kwestie van je kinderen meekrijgen door voor te stellen het samen te doen en we maken de omstandigheden bij het leren van iets nieuws zo optimaal of leuk mogelijk. Soms is dat door ook een beloning in het vooruitzicht te stellen (maar dan hebben we dadelijk tijd om nog een spelletje samen te doen). Ondertussen heel goed luisteren naar je kind wat er nodig is bij het doen van zijn taak (ja, ik hoor dat jij dat lastig vindt, bedoel je dat? Zullen we het samen doen? Kan jij mij uitleggen wat de bedoeling nu was? Ja, dat heb je goed begrepen. Heb je het werkje al opgedeeld in stukjes? Nee? doe maar dan. Welke stukjes zijn er, hoeveel en met welke kan je het beste beginnen? Goed idee, begin dan maar. En later, je hebt het gedaan terwijl je zei dat je het lastig vond. Zie je nu wel.. goed gedaan.). Simplistisch weergegeven hè.
Zoiets dus. Of bedoel je dat niet?

Tis meer

Het is meer begeleiden dan iets anders. Met het bewustzijn welke stappen er zijn en waar de moeilijkheden liggen. Vaak is dat begeleiden dmv het plezieriger maken en het gevoel geven er niet alleen voor te staan maar er komt ook regelmatig enige 'druk' bij: het gaat gebeuren want anders is er geen schermtijd/speeltijd etc. Een beetje zoals de belastingdienst, eigenlijk.

Consequenties

Ik doe ook juist mijn best om er geen druk achter te zetten. Want van druk gaan ze ook onderpresteren. Dus niet: nu even huiswerk maken want anders hebben we geen tijd meer om een ijsje te halen. Dat zet er een druk op die niet helpt. We gaan gewoon huiswerk maken en als het zover is dan nemen we even pauze en gaan een ijsje halen, zonodig spreken we vooraf even een tijd af, hoewel mijn ervaring is dat als ze eenmaal bezig zijn ze door willen gaan tot ze een opdracht af hebben en dan pas pauze.

Kinderen zeggen het zelf

Kinderen met autisme zijn soms best bijzonder. Er zat een jongetje op school bij mijn zoon die school zo eentonig vond dat het hem niet gelukt is om op school te blijven. Al ging je op je kop staan. Maar het jongetje zelf wilde eigenlijk na elke les even basketballen. Helaas is dat niet geprobeerd. Ik denk dat als dit jongetje de kans had gekregen om na elke les even te bewegen met zijn favoriete balsport dat het hem veel beter was gelukt om ook de les te volgen. Maar dat kan 'natuurlijk' niet. Wij moeten bedenken hoe een kind het wel 'moet' kunnen. Terwijl ik denk dat het juist zinvol is om mee te gaan in de eigen oplossingen die ze kunnen verzinnen.

Executieve vaardigheden

Ik denk dat het boek vooral handig is om te beseffen dat er veel vaardigheden zijn die veel kinderen vanzelf, door imititatie en improvisatie vanzelf leren, maar dit soort kinderen hebben daar meer instructie en begeleiding bij nodig. Dat besef. En het besef dat al haalt een kind een 10 voor rekenen dat het dan toch niet in staat is om de werkboeken in de klas te vinden en uit te delen, dat is een andere meer complexe vaardigheid. En dat je daar dan ondersteuning bij moet bieden.
Ik hoor nog steeds van vrienden: ja maar ze kan wel dit en dat en dan zou ze dat niet kunnen? Nee hoor, dan hebben ze gewoon geen zin. Geen zin kan best, maar eerst kijk je of ze het wel kunnen.
En dan zeggen ze: ja maar ze zei toen dat en dat, en zie je wel daarom doet ze het niet. Maar kinderen die voortdurend in dit soort onbegrip zitten gaan smoesjes verzinnen om onder de druk uit te komen. Dat lok je dan als het ware zelf uit. Dus al die negatieve onzinnige opvoedmantra's staan in de weg van het rustig samen kijken of je kind iets wel kan en waar je het even kunt bijspijkeren.
En ja, douchen initieer ik zelf wel. Van kleins af aan, door het eerst helemaal te doen en het steeds meer door hen zelf te laten doen en erbij te blijven of het ze lukt. Niet door straffen en belonen.
Huiswerk kan ik nog steeds initieren door na het eten te vragen wat er voor huiswerk is en hoe ze het gaan doen. Vroeger ging ik gewoon met ze zitten en de boeken pakken.

Goeie vraag...

... even een antwoord uit de losse pols.

ik heb eerst responsief ouderschap geleerd, en toen pas 'slim maar...' gelezen.
Ik vond het een waardevol boek omdat het die executieve functies zo goed uitlegt. Het onvermogen.

Maar ik heb nooit gedacht: 'O, nu ga ik die adviezen uit het boek een-op-een op onze zoon loslaten.' Het responsief ouderschap is de basis, en ik pik uit andere methodes dingen op die ik handig vindt.

Als onze zoon trouwens zelf graag een beloningssysteem heeft, dat had hij bijvoorbeeld bij zijn spellingshuiswerk in groep 7, dan krijgt hij een beloningssysteem. Hij vertelde toen, dat hij daardoor geholpen werd om zichzelf te motiveren dat oersaaie spelling te doen. Mooi dus, het werkte!

Maar ik leg eigenlijk nooit iets zo maar bij mijn kinderen op. Ook al zeggen honderd geweldige boeken, dat is dat moet doen.

Grappig trouwens

Wat is overigens wel weer heel erg grappig vindt. Dit boek legt zo mooi uit, dat de executieve vaardigheden van de ouders, ook zo van belang zijn. Er staat een voorbeeld in, van een moeder, die elke keer boos is op haar man, omdat hij steeds te laat is om hun dochter op te halen van balletles. Hij miste duidelijk tijdsbesef, vond zij. Maar zij miste ook een executieve vaardigheid: flexibiliteit. Dat inzicht vond ik heel erg waardevol. Het is vaak maar net hoe je het bekijkt.
Ik ben niet zo precies en niet sterk in het opvolgen van opdrachten en bevelen. Het zou nooit in mij opkomen om die praktische tips uit dat boek letterlijk te nemen. Ik zie ze meer al vage richtlijnen. Als ik het lees denk ik: 'Jaja, ik kijk wel of ik hier iets van kan gebruiken.' Of ik denk: 'Ach zo'n gestructureerd lijstje, dat is hier na drie dagen toch weer vergeten, dat werkt hier niet.' En dan lees ik snel verder.
Via dit draadje merk ik, dat andere mensen dat wel zo lezen. Dat vind ik fascinerend. Dat heeft volgens mij weer alles met de executieve vaardigheden van ons, ouders te maken.

Intuitief ouderschap

Eigenlijk doe ik alles intuïtief, en later vind ik dan dingetjes terug in bepaalde theorieën. Of ik doe het niet intuïtief, maar wel op basis van alle literatuur die ik verslind, maar dan ben ik me er niet zo van bewust. Eigen karakter speelt toch een grote rol bij opvoeding.
De kennis over de executieve functies, laat me vooral beseffen dat ze bestaan, bijv. de overgang van de ene naar de andere activiteit ís een probleem apart, omdat het een beroep doet op tal van executieve functies. En hoe je daar vervolgens mee omgaat, kan bijv. responsief zijn.
In het andere draadje had ik al wel uitgelegd hoe ik ermee omga, hoe ik mijn zoon met autisme begeleid. Als iets een probleem is, dan bekijk ik eerst bij welke leeftijd het gedrag past. Vervolgens bedenken hoe ik dat zou aanpakken op die leeftijd. En dat dus doen. Deze methode vind je ook terug bij oa Martine Delfos.
Een klein voorbeeldje: zoon kan nog geen eigen haar wassen. Als ik dan 'de baas' zou zijn, zou ik hem dwingen het zelf doen. "En nu ga je harenwassen! 1,2,3! "Als hij het niet doet krijgt hij straf, of hij moet de gevolgen ondervinden (met vieze vette haren naar school). Maar zo werkt het niet. Want het gevolg is vooral dat hij en ik diepongelukkig zouden worden van de situatie. Bij een klein kind dat haren moet leren wassen, zou je het ook niet zo doen. Het is een proces, waarbij je de handelingen in kleine stapjes opdeelt, dus steeds een stapje zelfstandiger handelen. Bij een klein kindje gaat dat spelenderwijs, maar ook daarin zit een duidelijke stap-voor-stap. En dat is weer een mooie theorie van Vygotsky (zone van de actuele en naaste ontwikkeling). De eerste maand staat dan de hoeveelheid shampoo centraal. Zoon mag het in mijn hand spuiten. De rest doe ik. De volgende stap is dat hij de shampoo in mijn hand voelt, even aanraakt. Zo weer een maand verder. De volgende stap is dat hij het op zijn eigen hand spuit. Etcetera. Dus steeds uitgaan van de huidige situatie, en kijken welk stapje nu mogelijk is. Na ongeveer een jaar kon zoon zijn eigen haar volledig zelfstandig wassen.
En ja, dat kost veel geduld en energie. Maar steeds wel met goed resultaat, en ook zonder de verbinding tussen zoon en mij te verbreken.
Ik heb het idee dat ik zowel heel gevoelig, als heel geduldig én heel erg flexibel moet zijn. En ik merk het ook altijd goed als ik te moe ben, dan werkt het niet.
Ik stel dus wel degelijk eisen, en ik heb mijn grenzen, maar de manier waarop is aardig kindvriendelijk, vrijwel altijd zonder strijd.
Ander voorbeeldje: ik vind het belangrijk dat zoon uit school goed eet en drinkt (doet hij op school niet of nauwelijks). Anders geformuleerd: hij moet dan eten van mij. In de tijd dat hij dat moest leren, was ik eigenlijk altijd thuis als hij thuiskwam. Daardoor kon ik in het begin de boterhammen smeren, zijn drinken klaarzetten. Zelf ook wat eten en drinken, een sfeertje scheppen waarin het eten en drinken centraal staat. En stapje voor stapje kon hij het zelf leren. Nu ben ik er vaak niet, maar inclusief brood ontdooien, hij doet het allemaal zelfstandig. Wel leg ik nog altijd een briefje op tafel, met daarop de tijd waarop ik thuiskom, en altijd: 'vergeet niet te eten en te drinken'.
Eigenlijk is er op die manier altijd wel iets dat geleerd moet worden, en eigenlijk pak ik dat altijd projectmatig aan. Dat betekent dat er altijd een of twee projectjes lopen, en dat de geleerde vaardigheden niet vergeten mogen worden. En dat de rest op dat moment even niet zo belangrijk is.

Intuitief

Klopt Kaatje. Het begint met intuitie. Dat vond ik wel lastig want dan had ik soms geen tekst om uit te leggen waarom ik iets toch echt anders deed. Dat is pas later gekomen, ook door OOL te lezen en na te denken over de vragen of af te kijken van anderen, hoe die dat onder woorden brengen. En natuurlijk door mijn kinderen, die hebben concrete tekst nodig, zodat ik zelf gedwongen wordt om na te denken hoe ik iets voor hen goed onder woorden breng.

Da's waar

Dat is allemaal waar, bij mij schiet alleen soms de intuïtie tekort en heb ik weer hulp nodig... Of mijn intuïtie wordt overschaduwd door wat ik ook heb "geleerd" uit de standaard opvoedboekjes. Daarbij schieten bepaalde executieve vaardigheden van mij ook flink tekort, ik vermoed dat zoon zijn afwijkende kwesties van mij geërfd heeft. Wel handig te beseffen dat je in sommige zaken slechtere bedrading hebt meegekregen, dit niet als excuus maar om je eigen handelingen beter te begrijpen.

Aanwezigheid voldoende?

Met alle tips hier op het forum en door de diagnose ben ik wel al veel verder gekomen met mijn zoon. Ik word al veel minder boos op hem en daardoor loopt het thuis ook al vele malen soepeler dan een tijdje geleden. Maar wat mij telkens weer frappeert dat door 'erbij gaan zitten' en 'helpen bij een bepaalde moeilijke taak' dat voldoende blijkt te zijn voor de meesten van jullie om je kind aan de gang te krijgen (of het nou haar wassen is of huiswerk). Bij mij ook wel, maar vaak genoeg ook niet. Ik hoor niemand over de weerstand an sich, het bleuh-gevoel voor bepaalde taken.
Ik kom in mijn draadjes daar altijd weer op uit: zijn weerstand om bepaalde dingen te doen (douchen bijv). Hij omschrijft het zelf als een tweestrijd in zijn hoofd: aan de ene kant wil hij gewoon douchen (om schoon te worden) maar een ander stemmetje in zijn hoofd houdt hem tegen want die heeft geen zin (kost teveel tijd, moet je weer afdrogen enz). En dat duiveltje heeft het vaak voor het zeggen; hij heeft niet de kracht als het ware om het verstandige te doen. Vandaar dat ik het 'zin maken' tot aparte executieve functie heb gebombardeerd.
Herkent iemand dit? Hoe help ik mijn zoon op een responsieve manier korte metten te maken met zijn innerlijke 'duiveltje'?

Niet negatief

Ik denk dat je moet oppassen om de tegenzin om te douchen als een 'duiveltje' te labellen. Dan maak je het zo negatief. Mij valt op, dat jij het erg zwart-wit brengt. Alsof braaf doen wat mama zegt 'goed' is en je eigen gevoel onderzoeken en volgen 'fout' is. Zijn argumenten tegen douchen zijn net zo legitiem als jouw argumenten voor. Hij heeft gelijk, douchen is veel werk.
Jij stelt dat douchen 'het verstandige' is. Maar doen wat je wilt, waar je zin in hebt, is óók heel verstandig. Ik wilde dat mijn moeder die eigenschap vroeger wat meer bij mij had gestimuleerd. Dan kon ik nu waarschijnlijk veel beter mijn grenzen bewaken.
Snap je wat ik bedoel? Het is de kunst om samen een oplossing en een taal te vinden, waarbij hij ook vindt dat douchen zinvol is. En waarbij jij ook ziet dat het veel tijd kost en lastig is.
Onze zoon heeft trouwens ook een hekel aan douchen. Hij doet het iets te weinig in mijn ogen, maar hijzelf is tevreden. Hij stinkt niet, heeft soms wel te vet haar. Zijn hekel aan douchen komt voort uit de prikkels die het douchen met zich meebrengt. Het geluid, de warmte, de waterstraal, sop in je ogen, jeukende huid van de zeep. Al met al is het veel voor hem.
Hij doucht dus 'met mate'. Na het sporten, twee keer per week maar. We hebben daarnaast de afspraak, dat hij ook gaat douchen, als ik beoordeel dat hij niet meer fris is. Maar die kaart moet ik tactvol en met beleid inzetten.
Oh, en ik hoop niet dat ik de indruk wek dat het hier allemaal altijd zo lekker loopt en zo. Want niets is minder waar. We hebben onze manier gevonden, we varen niet meer op de klippen. Maar af en toe stormt het behoorlijk in huize Karmijn.

Tegenzin

Tegenzin. Heeft een reden en net wat Karmijn zegt, die reden is ook legitiem. Omdat kinderen met autisme zaken niet vanzelfsprekend en intuitief oppakken kost een dag veel meer moeite. Een goede routine kost weer minder energie. Maar om tot een goede routine te komen moet er door jou en je kind heel wat werk verzet worden vaak.
Douchen was hier een jaar lang een drama. Ook omdat ik de angst van kind niet begreep en ook niet begreep dat routine een deel van het antwoord was. Ik heb ook niet ver genoeg terug gedacht. Voor het douchen gingen de kinderen elke dag in bad en ik weet eerlijk gezegd niet meer waarom ik dat veranderd heb in douchen en waarom ik niet gedacht heb om dat weer terug te draaien. Maar het was erg. Soms dreef ik zoon de douche in maar ik was bang dat hij overal zijn hoofd zou stoten zo heftig verzette hij zich. Ik ging met hem onderhandelen over het aantal keren, de dag. Terwijl je achteraf weet dat iets wat je elke dag doet veel makkelijker is, vaste tijd, vaste plaats, regelmaat. En het had een vreemde oplossing.
Op een dag vroeg zoon of ik hem vroeger wakker wilde maken omdat hij anders zo gestresst naar school ging, hij had tijd nodig om tot zichzelf te komen. Bij ingeving vroeg ik hem toen of hij dan ook ging douchen?
En zo gebeurde het. Ik legde s'avonds alles op volgorde voor hem klaar op de stoel. Ik zorgde dat schampoo, tandenborstel en tandpasta in de douche klaar lagen, met een handdoek. Ik ging s'morgens om 6.00 uur een paar keer met zoon mee om aan te wijzen en te kijken of het lukte. En daarna deed hij het voortaan zelf, alle dagen! Nee, makkelijk was het niet. Maar het had niet veel met zin maken te maken, maar met dat alles extra energie kost en dat je er daan moet beginnen en vol houden gesteund door routine en de initiatie van je moeder.

Puzzelen, projecten en angst

Iemand hier noemt zijn kind puzzeldochter. Kaatje maakt er projecten van, dat doe ik ook. Soms kleine situaties, soms grotere ellendige situaties. Omdat alledaagse dingen voor een kind met autisme veel moeite kosten is het ook moeilijker om op te brengen. Alles aan een kind met autisme kan extreem zijn. Beetje tegenzin is wel te overwinnen. Veel tegenzin kan al jou inzet vragen. Als moeder heb je wilskracht voor tien nodig om zaken uit te puzzelen, in gang te zetten, en door herhaling een routine van te maken waarna het makkelijker wordt voor je kind. Je ziet het niet aan de buitenkant daarom is het fijn als je kind goed met jou kan praten en melden wat hem of haar tegenhoudt. Dwingen kan soms ook helpen, zodat ze zien dat het wel meevalt, even over de drempel helpen, aanmoedigen. Toch kost ook dat veel energie en is er dan verder op de dag meer rust nodig. Je helpt je kind balans te houden. En ook kunnen zaken veel angst oproepen als je het niet goed overziet en het lukt steeds niet.
Ex hier is door zijn ouders naar een soort militaire kostschool gestuurd. Daar is hij wel heel zelfstandig van geworden met goede routines, maar alles jaagt hem angst aan. Angst en paniek zetten hem in gang om de dingen te doen die hij moet doen, waar hij wilskracht voor nodig heeft. Angst voor straf, voor consequenties. Dat gun je niemand. Ook dochter is door ons jaren aangemoedigd, uitgepuzzeld, over de drempel geholpen, soms gedwongen. Maar bij haar heeft de angst extreme vormen aangenomen. Dus ik ben blij dat ze sinds vorig jaar daarvoor medicatie heeft gekregen. Je wil dat kinderen met vertrouwen nieuwe uitdagingen aangaan, ook al zijn ze moeilijk en dat lukt haar nu zoveel beter.
Omdat je het aan de buitenkant van je kind vaak niet goed kunt zien moet je ze op hun woord geloven en daar vanuit gaan om samen een oplossing uit te puzzelen.
En dan helpt het niet om er altijd een negatief weerwoord bij te hebben. Of er even makkelijk over te doen.

Jeugdzorg

Helaas komen veel ouders met kinderen met autisme in aanraking met jeugdzorg. Een enkele keer gaat dat goed, sommige zaken kunnen ze door hun netwerk ook in gang zetten, maar meestal geven dit soort opvoedingszaken een grote verwarring en dat helpt ouders en kinderen niet.
Hier een kind dat door de botsingen met ouders voortdurend ontploft. Jeugdzorg en ouders zijn van het standpunt dat kind dan niet 'zijn zin' mag krijgen want dan leert hij dat je door drama te maken je zin krijgt. Dat speelt dus nu al heel lang en er is sprake van uithuisplaatsing en medicatie. Ik kom er helaas niet doorheen, het is zo'n hardnekkig misverstand. Maar heel verdrietig. Ik heb te doen met allebei, met de ouders die willen doen wat het beste is voor hun kind, gesteund door de publieke ingebakken opvoedregeltjes waar jeugdzorg ook op terugvalt en het kind dat het niet lukt om in die patstelling zelf zijn gemak te houden, tot tien te tellen, alles te laten vallen. Hier ook strijd om computertijd terwijl het kind inmiddels zo gestresst is dat het nog het enige is dat hem even uit die angstige gestresste omgeving haalt. Als kind te gestresst is om naar school te gaan mag het ook niet computeren, want dat wil je niet belonen? Ik geef toe, het is een hele andere manier van denken, maar als je dat eenmaal ziet, dan realiseer je hoe treurig we met kinderen omgaan die wat bijzonder in elkaar zitten.

Treurig

Inderdaad Anne. Het is echt oppassen om er niet treurig van te worden. Zoveel machtsstrijd met kinderen die zelf niet eens begrijpen hoe ze zich anders kunnen gedragen. Zoveel onbegrip!
En als je het een maal ziet, kun je het niet meer niet-zien.

Spijtebijt

Kennen jullie het boek van Annie MG Schmidt, "pluk redt de dieren"?.
Spijtebijt werd opgevoed door twee beren, hij werd uit huis geplaatst en kwam bij tante Pleeg. Maar hoe Spijtebijt ook z'n best deed, hij bleef reageren met bijten. Op een gegeven moment redt hij een vosje dat ook bijt.
“Luister”, zei hij. “Ik weet precies hoe het is, arme vos. Je kunt het bijten niet laten, net als ik. En al laat ik je duizend regels schrijven, dan leer je het nog niet af. En iedereen wordt woedend op je. En ze willen je niet meer helpen, omdat je bijt. Maar ik zal je eens wat zeggen: ik help je tóch. En als je me dan bijten wil, dan doe je dat maar.”
Dit is zo'n mooie metafoor!

Mooi kaatje

Mooi fragment om goed te onthouden. Vooral als je kind weer eens een gat in de deur geslagen heeft.