Het lerarentekort

Ja, wat willen ze nou eigenlijk

Ik kreeg gisteren een onderzoek van DUO te zien waaruit bleek dat leerkrachten op alle vlakken tevredener zijn dan de rest van werkend Nederland, zoals werksfeer, waardering, ontplooiing, leidinggevende, alleen hun werkdruk ervaren zij minder positief dan anderen. Meer salaris leidt inderdaad niet tot minder werkdruk. Strijdt dan voor minder administratie (of beter gezegd: kijk of je inderdaad wel alles moet administreren wat je nu doet, of neem een wat zakelijker houding aan en ga niet voor consensus en overleg met alles en iedereen ook al hebben die er weinig mee te maken).

skik

Als twee juffen voor een klas staan

dan is dat niet 0,5 + 0,5, ja op papier wel, maar in de praktijk moeten ze overleg met elkaar hebben, er moet overdracht plaatsvinden, ze moeten afspraken maken en vergaderen over allerlei praktische zaken, nieuwe ideeën moeten samen worden uitgewerkt en er moet overeenstemming zijn, oudergesprekken moeten ook worden overlegd, want je kunt geen informatie missen.

Dus dat wordt al snel 2x 0,6-0,7. Maar dit wordt niet onderkend en niet uitbetaald.

Tuurlijk kan het efficiënt

maar alsnog kost het tijd en energie. Je moet weten wat de ander doet en dat gaat verder dan iets invoeren in het systeem. Je werkt met mensen dat is iets anders dan een accountant die cijfers invoert die de andere accountant kan inzien en waarmee het verhaal af is.

en kleinere klassen

Dat gaat helpen bij zowel passend onderwijs als bij onderwijs aan kinderen uit andere landen en culturen. Dat wordt niet genoemd want niet politiek correct, maar het geeft een hoop extra belasting en werkt echt beter als de klas kleiner en rustiger is.

Tamar

Ik benadruk maar even dat ik net als de meesten praat vanuit 'de beste stuurlui staan aan wal'. Maar vanuit die positie vind ik jouw omschrijving van het schoolleven wel érg negatief. En dat bedoel ik dus met dat de werkdruk niet alleen door de overheid veroorzaakt wordt. Wat een onzin dat men zich op school gedraagt alsof het alleen voor leuke projectjes is bedoeld. En ik vind het volslagen terecht dat ouders er in meer of mindere mate bij betrokken worden, zolang het de onderwijzers aanvult en ouders niet vinden dat ze het vak beter onder de knie hebben dan de leerkracht en dat op niet te missen wijze duidelijk maken. Als er te weinig onderwijzers zijn, moet iedereen alle zeilen bijzetten en schiet er teveel bij in. Ik heb nog nooit gemerkt dat onderwijzers wereldvreemd zijn en laaddunkend over ouders doen in de zin van 'die hebben toch niets beters te doen'. Waarom zouden ze?

Maar als het minimale wat extra geboden moet worden al in gevaar komt, dan gaat het niet goed. Mijn dochter had bijvoorbeeld moeite met bepaalde cijfers en liep daarom met de remedial teacher achtjes op het plein om het in haar lijf te krijgen. Wat als de RT in moet vallen omdat een klas anders zonder leerkracht zit? In mijn tijd moest één onderwijzer ook weleens twee klassen bemannen, ja echt bemannen, vrouwen waren nog in de minderheid. Dan ging de tussendeur open en liep hij heen en weer. Nood breekt wetten. Maar dat was niet structureel (ja daar is hij... structureel . Ik hoor ook nog weleens "vroeger zaten we met 40 kinderen in de klas en toen lukte het ook", maar ik vind dat wel erg kort door de bocht. Ja, dat is zo, zo was het vroeger. Maar jeetje, dat waren nog eens tijden! De onderwijzer was een autoriteit, de hoofdmeester een halve god, samen met de dokter en de dominee/pastoor. Ouders namen aan dat deze mensen het het beste wisten. In die tijd zaten kinderen met rugzakje (wat waren dat voor kinderen??) op speciaal onderwijs. De LOM-school, bijvoorbeeld. Scholen waar achterlijke kinderen heengingen, zo werd dat in de wandelgangen ook wel gezegd. Kinderen die gehandicapt waren, een been hadden enzovoorts, gingen ook gewoon tussen die achterlijke kinderen naar school, want handicap is handicap tenslotte.

Ouders brachten de kinderen toen ook nog niet massaal naar school, laat staan met de auto. Ja, de eerste dag, omdat dat toch wel speciaal was, maar daarna mocht Jantje zelf op pad. Vaak wel met broertjes en zusjes samen en met behulp van klaar-overs (wat wél ouders waren). In een iets latere fase, toen ik nog op de lagere school zat, gingen ouders ook mee op schoolreisje. Niet veel, maar het gebeurde wel. In mijn tijd liepen ouders nog niet mee van a naar b als we bijvoorbeeld naar gym of zwemmen moesten. Een persoon voor de groep uit was toegestaan. Juf/meester voor de meute uit, wij hand in hand erachteraan, maar ik herinner me ook dat we gewoon los van elkaar liepen. Ouders hielpen al wel met speciale gelegenheden, zoals wat nu de musicalavond is van groep 8. Wij hadden ook al een soort musical met eten ervoor. Dat eten, de kleding, dat werd door ouders geregeld. 1973 heb ik het over. Er was ook een ouder die zich met de bibliotheek bemoeide.

In 1969 (meen ik) waren er verkiezingen en daar stak de onderwijzeres veel energie in. We maakten verkiezingsborden en ze legde ons uit wat er tijdens verkiezingen gebeurde. Dat kun je natuurlijk ook onder leukigheid scharen, maar ik weet het nu nog, dus het had effect. Van leukigheid kun je ook leren. Heerlijk als dat mogelijk is. En als we het dan toch over iets duurdere scholen hebben, zoals Ad Hombre in de groep gooide, juist op die scholen is meer leukigheid dan op het standaard onderwijs. Lekker naar buiten, met de handen in de grond, lokalen die niet strak en stijf zijn, maar ook iets gezelligs mogen hebben. Onderwijs wat niet direct uit boekjes komt, maar door middel van spel uitgelegd wordt. Daar is meer ruimte voor, maar de ouders betalen zich scheel. Ik ben, niet uit jaloezie of afgunst, tegen dit onderscheid tussen particulier en regulier onderwijs. Regulier onderwijs zou meer op particulier moeten lijken. Maar dat kan niet. Dat vinden sommige ouders maar overdreven en er is geen geld voor. Als de stakingen daar ook om draaien, om kinderen juist met meer aanbod náást boekjes inzichten te laten krijgen en niet door gebrek aan personeel en tijd bij de basis te moeten laten blijven, steun ik het van harte. Het is niet alleen het loon, de vergadercultuur, de vertrutting, enzovoorts, het is het geheel wat niet meer voldoet in de huidige maatschappij en wat opnieuw en nog steeds zorgt voor meer kansen voor kinderen met rijkere ouders en minder kansen voor kinderen die dat niet hebben. Want los van regulier/particulier onderwijs met het huidige systeem kunnen ouders zonder extra geld geen bijscholing 'kopen' om kwartjes te laten vallen bij hun kind.

1969

Ik denk dat het toch 1970 was als de verkiezingen nog in maart waren . In april verhuisden we naar elders.

Kaaskopje

Wat grappig. Jouw beschrijving van het beeld van de LOM school strookt helemaal niet met mijn herinneringen hieraan.

Ik zat in de jaren 70 op de basisschool. Mijn beste vriendje moest toen naar de LOM school. Hij was langzaam op school. Sloom in zijn doen en laten en hij kon niet meekomen. Tenminste zo herinner ik mij hem als kind.

Maar hij vond de LOM school leuk en toen wij naar de Middelbare school gingen, ging hij ook weer gewoon naar dezelfde middelbare school waar zo'n beetje de hele klas naar toe ging.

Bij ons stond de LOM school juist bekend als de school waar kinderen naar toe gingen die meer aandacht nodig hadden en ze gingen daarna weer gewoon door op de middelbare school.

Bijzonder toch hoe beeldvorming anders kan zijn door andere herinneringen?

Ik zou juist dat soort scholen of klassen weer terug willen zien. Klassen waar kinderen naar toe kunnen gaan om net dat beetje extra aandacht te kunnen krijgen. Kleinere klassen en met een wat lager tempo.

Hoeveel

Hoeveel leraren praten hier eigenlijk mee? Want ik lees veel aannames en vooroordelen maar ook goede vragen.
Wat moet er gebeuren:
- De lerarensalarissen moeten uit de lumpsum, zodat geld dat bedoeld is voor werkdrukverlichting daar ook komt.
- Klassengrootte begrenzen op maximaal 24
- Weer mensen aanstellen voor begeleiding van leerlingen met extra zorgvraag. Op dit moment heb ik in mijn mentorklas van 32 de volgende leerlingen met extra hulpvraag: 6 leerlingen met een vorm van autisme, 3 leerlingen met ADHD, 4 leerlingen met ernstige dyslexie, een leerling met een eetstoornis en eentje met depressieve klachten. Ik ben niet opgeleid om dit soort intensieve begeleiding te bieden en al was ik dat wel, wat moest ik dan met die overige 17 pubers?
- Scholen, ook de mijne, proberen leerlingen te trekken in een krimpende markt door allerlei extra dingen te bieden. Dit geeft onrust en het zijn dingen die de docenten er bij moeten doen.

Wat mij betreft is het probleem niet dat er te weinig geld naar onderwijs gaat; het is dat er onvoldoende richtlijnen zijn wat er met dat geld moet gebeuren en onvoldoende toezicht op wat er gebeurt met het geld. Schoolbesturen kunnen het geld naar believen uitgeven en aangezien die topzware bestuurslagen allemaal niet voor de klas staan wordt de nood niet gevoeld.

Juist Alison

Het zijn vooral de Besturen en de directie die zich willen excelleren. Gewoon weer terug naar de basis, op school kom je om te leren en ja, natuurlijk moet men mee met de tijd. Maar je hoeft het niet te overdrijven.

Alison...

Hier soortgelijk.. Met de kanttekening dat ik voor het HELE jaar ( alle leerlingen, hele schooljaar) mentoraat 75 uur krijg toebedeeld. Maar met 1 mentor uur per week, minimaal 1 individueel gesprekje per leerling per jaar, 2 series 10 minuten gesprekken met een redelijk deel vd ouders per jaar, een ouderavond....zijn er al heel wat uren ‘op’. Heb ik t nog niet over administratieve dingen als leerlingvolgsysteem bijhouden etc. Ik heb dit jaar 1 leerling die me dit jaar in zijn eentje al 10 + uur gekost heeft....ik schat dat ik normaliter uiterlijk rond de kerst op die 75 uur zit....

Ingrid

En ook...

Met je opmerkingen over besturen / directies en geld ben ik het roerend eens...

100 uur

Ik krijg 100 uur voor het mentoraat maar ik moet ook het hele profielkeuzetraject nog begeleiden. Inmiddels al 3 ouderavonden achter de rug en er komt er nog een voor de kerst. Mijn 100 uur zijn nu al op en dan moeten de gesprekken met de aanstaande doubleurs nog beginnen. Ik probeer niet voor niks al jaren van dat mentoraat af te komen maar het lukt nog niet erg.

AlisonH

Ik snap dat je van het mentoraat af wil. Als je na 8 tot 10 schoolweken er al 100 uur op hebt zitten kom je op jaarbasis op 400 uur. Een kwart van je normjaartaak. Da's inderdaad niet te doen.

skik

onzakelijk en feminien

"Mijn ervaring is dat leerkrachten vaak ontzettend onzakelijk zijn."

Voor het voortgezet onderwijs weet ik het (nog) niet, maar ik heb het wel gezien toen ik stages liep voor de pabo (niet afgemaakt). Een heel belangrijke reden voor mij waarom ik ben afgehaakt. Ondanks dat ik zelf een vrouw ben stond het percentage vrouwen mij ook tegen. Ik heb toch de nodige onderlinge ruzietjes tussen vrouwen gezien in de teamkamers en de gespreksonderwerpen zijn wel heel vrouwelijk. Dat onzakelijke zal ook echt wat te maken hebben met de hoeveelheid vrouwen. Ik kan me bijvoorbeeld moeilijk een man voorstellen die van zijn eigen geld knutselfrutseltjes koopt bij de Action . De mannen miste ik echt wel! Ik kan me helemaal voorstellen dat de mannen zichzelf ook missen in het basisonderwijs en daarom afhaken in de opleidingen.

de invloed van ouders

Mijn ervaring is dat die best wel groot is. Hoe hoger opgeleid de ouder, hoe kritischer en veeleisender in het algemeen. En ook is de toon van sommige ouders wat neerbuigend naar de leerkracht heb ik gemerkt. Wat dat betreft zou je je kunnen afvragen of de pabo niet per definitie een academische opleiding zou moeten worden om de leerkracht een stevigere basis (met meer aanzien) te bieden t.o.v. de ouders.

Vlinder Lom

Ik heb niet geschreven over hoe het werkelijk was, maar hoe er tegenaan gekeken werd. Net als tegen BLO scholen. Ik werd zelf ehm... ja eigenlijk kun je het wel gepest noemen, met dat ik naar een BLO school zou moeten. Omdat ik niet aan het ideaalbeeld van de betreffende meisjes voldeed kennelijk. Bijziend, niet zo snel, een beetje verlegen en dat in een bollenschuur waar je toch wel door moest pellen voor een paar volle manden. Ik heb het overleefd en dat ik bollen gepeld hebt is mooi voor de 'weet je nog' verhalen.

Ik ben het verder helemaal met je eens .

Enna M

Het VO is vele malen zakelijker en het percentage man / vrouw ligt nog steeds rond de 50%. Dat geeft wat mij betreft een betere werksfeer. Alleen vrouwen is niks, alleen mannen is ook niks, doe gewoon een leuke mix.
Ook door ouders wordt veel minder neergekeken op docenten VO. Ik geef alleen les op het Vwo en de meeste ouders van die kinderen accepteren wel dat de vakdocent en de mentor meer kennis van zaken hebben dan zij. Bovendien is er per definitie minder contact want ouders komen behalve bij speciale ouderdingen niet op school. Van collega's in het PO hoor ik nog weleens dat ze ouders vrijwel fysiek de deur uit moeten duwen om met de les te beginnen, want Sofietje heeft niet lekker geslapen en Joris vindt de juf te streng. Ik ben overigens niet juf Alison, ik ben mevrouw H. Alleen dat zorgt al voor een zakelijker verhouding. Ik heb een goede band met mijn leerlingen, maar ik ben niet hun moeder en ook niet hun vriendin.

Zelfs dat is eigen schuld

tsjor "Op papier kan het best zo zijn, dat ouders die invloed niet hebben, maar in de praktijk gaat een fors deel van de tijd en energie van leerkrachten zitten in ouders die met allerlei wensen,"
Dat is een te vage aanduiding voor je claim.
Je beweerde dat er in het complete voortgezet onderwijs van huiswerknotatie is veranderd omdat ouders dat wilden.
Als dat waar zou zijn, dan zou dat duiden op een grote unanieme menigte die op zijn minst over dit onderwerp krantenartikelen of kamervragen zouden hebben nagelaten. Maar dat is er niet.

Sterker nog: ik denk dat je op geen enkel onderwerp maatschappelijke druk van de beweging "ouders" tegenkomt.

Ja, er wordt wel veel over geklaagd. Er zijn heel veel verhalen met verwijten over consumentisme en druk onder de grillige wensen van ouders, maar dat zijn allemaal verhalen van laffe directieleden die bij de minste of geringste scheet - Die Ene Ouder - de zin geven uit angst voor negatieve verhalen of gedoe. Op dezelfde manier worden leerkrachten onder druk gezet "u moet dit zo doen want de ouders...." en die leerkrachten praten dat allemaal na.

Zo krijgen ouders alles in de schoenen geschoven terwijl ze feitelijk niets te vertellen hebben.

tsjor "Tot en met het dreigen met een rechtszaak.
Ik vind het eigenlijk een beetje dom om die praktijk te ontkennen. Praat eens een kwartier met een leerkracht."

Ik ben bang dat daar weinig zinnigs uitkomt over dit onderwerp.
Net als jij (veel met een leerkracht gepraat) lijkt er geen realistisch beeld te zijn. Een school met 500 leerling heeft te maken met 400 ouderparen waarvan de helft mogelijk 1 x per jaar een vraag heeft. Dat is elke schoolweek 1 vraag van ouders.

Vooruit, laat er elk jaar 1 onredelijk lastig zijn.

En dan beweer jij dat als gevolg daarvan het hele voortgezet onderwijs een beproefde werkwijze heeft afgeschaft en een andere heeft ingevoerd.

Nog zoiets
Waarom doe je (doet men) zo dramatisch over rechtszaken alsof de aankondiging daarvan een gemene daad is?
De rechter is de enige weg die ouders en leerlingen hebben. Dat is iets wat de scholen en schoolbesturen zelf gewild hebben en nog steeds willen. Ze weigeren bindende arbitrage.

Lomschool bestaat gewoon

Vlinder "Ik zou juist dat soort scholen of klassen weer terug willen zien"
Ze zijn er gewoon nog. Vaak zelfs op de oude locatie.
Alleen de naam is veranderd: SBO scholen.

Oh ja, en de financiering. Het wordt niet meer van een apart en geoormerkt overheidsbudget betaald, maar uit de lumpsum sommen van het basisonderwijs als geheel.

Wie de indruk heeft dat de Lom-school niet meer bestaat, heeft te maken met een scholenregio waar de scholen zelf het SBO-onderwijs andere taken heeft gegeven.

Fenomeen

Alison "De lerarensalarissen moeten uit de lumpsum, zodat geld dat bedoeld is voor werkdrukverlichting daar ook komt."
Maar ja, Lumpsum, het afschaffen van de oormerken, je vindt in het verleden (begin deze eeuw) een stevige beweging van scholen die dat juist graag wilden.
Maria Verhoeven heeft de dromen waar gemaakt.

De situatie waar leerkrachten in zitten is er op verzoek van de schoolbesturen.

Die gaan dat niet anders willen.

Dit is een bijzonder fenomeen

"Op dit moment heb ik in mijn mentorklas van 32 de volgende leerlingen met extra hulpvraag: 6 leerlingen met een vorm van autisme, 3 leerlingen met ADHD, 4 leerlingen met ernstige dyslexie, een leerling met een eetstoornis en eentje met depressieve klachten."
Maar dat kan niet de gemiddelde klas zijn. Zoveel autisten, AHDers en dyslecten zijn er niet.
Je hebt pech dat het statistische deel voor de hele school in jouw klas beland is.

Of (en dat denk ik eigenlijk) er is eerder in het onderwijstraject iets ernstig misgegaan met de analyse van mogelijk niet zo vlotjes verlopende leerprocessen.
Prutswerk dus eigenlijk.

Gemiddelde klas

Gemiddelde klasgrootte in Nederland:

vmbo 24 ll
havo 26 ll
vwo 25 ll
po 23 ll

Mevrouw H., ik neem aan dat je meer dan één klas hebt. Zijn die allemaal 32 leerlingen waarvan ongeveer de helft een hulpvraag heeft? Of is jouw mentorklas een enorme outlier en kan je die dus niet als algemeen argument bij werkdruk beschouwen?

skik

M Lavell en Skik

M Lavell:
Dat is hier wel degelijk normaal, en niet alleen in mijn klas. Ik geef les in de regio met het grootste percentage mensen met een ASS van Nederland. Dat zal het beeld wel vertekenen maar het is dus niet zo dat alle leerlingen met extra hulpvraag bij mij in de klas zetten. Dit zijn ook allemaal leerlingen met een door een psychiater gevestigde diagnose, dus er is geen sprake van prutswerk in de begeleiding. Autisme is pervasief, en treedt dus niet alleen op bij schoolwerk.

Skik:
Mijn klassen:
1 x 32
1 x 31
2 x 29
1 x 28
1 x 24 (Hallelujah)
In de meeste klassen heeft niet de helft een extra hulpvraag, dus in die zin is mijn mentorklas niet maatgevend. Maar er zitten er in elke klas minstens vier. Het kan aan de regio liggen, maar daar moet je als schoolbestuur dus rekening mee houden. Daarom heb ik ook niet gestaakt: de regering beslist voorlopig nog niet over waar het geld naartoe gaat en degenen die daar wel over beslissen, het schoolbestuur, halen hun schouders op en houden je salaris in.

Ongeloofelijk prutswerk

AlisonH "Dat is hier wel degelijk normaal, en niet alleen in mijn klas. Ik geef les in de regio met het grootste percentage mensen met een ASS van Nederland. "

Nou inderdaad.

"In totaal gaven de deelnemende scholen in de drie regio’s diagnostische informatie over 62.505 kinderen. Op basis van de door scholen gerapporteerde aantallen werd de prevalentie van ASS geschat op 229 per 10.000 in de regio Eindhoven.

Dit was significant hoger dan de prevalentie in de regio’s Haarlem (84 per 10.000) en Utrecht-stad (57 per 10.000). De prevalentie van de twee controlecondities ADHD en dyspraxie daarentegen was gelijk in de drie regio’s."

Uitzonderlijk veel 229 op de 10.000 en jij hebt er 4 op 32.
En dan zeg je ook nog dat dat normaal is op jouw school......
Ik zeg niet dat het jouw schuld is, maar dat er iets niet klopt aan die situatie mag duidelijk zijn.

"Dit zijn ook allemaal leerlingen met een door een psychiater gevestigde diagnose, dus er is geen sprake van prutswerk in de begeleiding. "
Gezien de cijfers moet het wel om prutswerk gaan.
Hoewel passend onderwijs ervoor gezorgd heeft dat diagnoses in de klas helemaal geen rol meer spelen (je mag het dus als leerkracht zelfs niet weten), wordt er toch nog steeds met diagnoses geschermd.
Scholen/leerkrachten hebben daar voordeel bij in discussies over geld (het is te weinig) of werkdruk (het is te veel) en vooral ook bij de verantwoording van eventueel tegenvallende leerresultaten.

" Het kan aan de regio liggen, maar daar moet je als schoolbestuur dus rekening mee houden. "
Flauwekul dus. 229 op 10.000 is wel drie keer zoveel als 80 op 10.000, maar op een school van 500 lln zijn het er nog steeds maar 2 of 3.

Als het er meer zijn dan zit er iemand de boel te bedotten.

Over de groepsgrootte zie https://www.vo-raad.nl/nieuws/groepsgrootte-vo-vrijwel-gelijk-gebleven

32 is tegenwoordig uitzonderlijk groot (in mijn tijd en toen mijn kinderen op school zaten was het gewoon, bij mijn moeder in de klas waren het er 45), maar vooral: het is een keuze van jouw school. Wie daaraan iets wil veranderen moet niet op het malieveld zijn.

De leerlingenratio (het gemiddeld aantal leerlingen per voltijdeenheid leraar) is 15,3. Als je van die ratio helemaal niks terug ziet op jouw school, dan betekent dat dat er leerkrachten op de loonlijst staan die niet werken. Dat kwam in de tijd dat mijn kinderen op school zaten ook veel voor.

Arbeidsconflicten werden opgelost door mensen niet meer in te roosteren maar wel gewoon door te betalen. Sommigen werden zelfs gewoon helemaal vergeten. Maar wel betaald.

Allemaal keuzes van het bestuur, maar wel keuzes die het begrijpelijk maken dat er bij de politiek geen is om nog meer geld voor leerkrachten vrij te maken. Het is een soort water naar de zee dragen.

Dubbel zoveel

Ik zie dat ik het nog overdreven heb ook.
"Flauwekul dus. 229 op 10.000 is wel drie keer zoveel als 80 op 10.000, maar op een school van 500 lln zijn het er nog steeds maar 2 of 3."
Dat moet natuurlijk 1 of 2 zijn.
Op een school van 1000 zijn het er 2 of 3.

Kokervisie?

Alison, het kan ook nog zijn dat de psychiaters in Eindhoven (veel) gemakkelijker dan hun collega's elders in het land de diagnose ASS stellen. Over hoeveel psychiaters hebben we het hier eigenlijk? Er zou sprake kunnen zijn van kokervisie.

Zou kunnen...

Er is natuurlijk ook nog iets als confirmation bias: omdat je het veel ziet ga je het ook zien als het er niet is.
Wat overigens wel meespeelt: hier in de regio (inderdaad Eindhoven) zitten de hoogbegaafden met ASS. Ik sta alleen op het Vwo. Goede kans dat er op VMBO en Havo minder zitten, daar heb ik geen zicht op.

Over dat dit allemaal ligt aan keuzes van schoolbesturen en niet van de regering, daarover zijn we het eens. Daarom heb ik ook niet gestaakt. Al zou het wel schelen als de klassengrootte wettelijk werd begrensd en de inspectie daarop toezag. Want we hebben hier ook een wiskunde-D cluster met maar 10 leerlingen. En een Filosofie-cluster met 12. Zet daar mijn klas bij en je klassengemiddelde is 18. Maar daar heb ik niks aan.