7 oktober 2021 door Wanda Spaak
Jouw baby komt net uit jouw buik. Een plek met weinig prikkels én de prikkels die er zijn worden gedempt. Ineens belanden ze in een wereld vol met prikkels. Overprikkeling is niet voor niks een veel voorkomende oorzaak van onrust bij (jonge) baby’s. Om overprikkeling bij jouw baby te voorkomen is het handig om iets meer te weten over prikkels.
We krijgen prikkels binnen via onze zeven zintuigen. Zeven? Ja inderdaad, zeven zintuigen in plaats van vijf. De zintuigen zien, horen, proeven, ruiken en voelen kennen we allemaal. Maar daarnaast behoren ons evenwichtsorgaan en de proprioceptie ook tot de zintuigen die prikkels ontvangen. Deze laatste twee geven prikkels van binnenuit. Het evenwichtsorgaan vertelt je waar je hoofd is ten opzichte van je lichaam en van de aarde. De proprioceptie geven prikkels vanuit je spieren en gewrichten.
De prikkels worden in je hersenen verwerkt.
De zeven zintuigen hebben twee functies:
Een waarschuwende prikkel wordt eerder opgemerkt en verwerkt dan een prikkel die informatie geeft. Stel je maar eens voor dat je een pan met hete soep omstoot en hierdoor de soep over je hand heen komt. Je eerste reactie is om je hand weg te trekken. Dit is de waarschuwende prikkel die daarvoor zorgt. Of de soep lekker ruikt of niet (informatie prikkel), dat merk je pas daarna.
De manier waarop je op een prikkel reageert, wordt veelal onderbewust bepaald. Hier hebben we geen invloed op. Waar wij, als volwassenen, wel invloed op kunnen hebben is op de manier waarop we de prikkel verwerken.
Alle prikkels die bij ons binnenkomen worden verwerkt. Veel prikkels zullen gezien worden als onbelangrijk en gaan als het ware direct via de achterdeur je hersenen weer uit. Prikkels waar wat mee moet gebeuren, daar wordt actie op ondernomen. Bijvoorbeeld zoals het voorbeeld hierboven. Of je ogen dichtknijpen als er een fel licht wordt aangedaan. Of je oren bedekken bij harde geluiden.
De hevigheid waarmee een prikkel in je hersenen binnenkomt is per persoon verschillend. Daarmee is de manier waarop we op verschillende prikkels reageren ook verschillend.
Dit verwerken van prikkels heet reguleren. Wij zijn in staat tot zelfregulatie. Wij kunnen veelal zelf herkennen wanneer we teveel prikkels binnen krijgen, ons emmertje dreigt te overstromen/overstroomt en we overprikkeld raken. Door de jaren heen hebben we geleerd wat we kunnen doen om deze overprikkeling te voorkomen en/of wat we kunnen doen als we al overprikkeld zijn. Weet je van jezelf dat je gevoelig bent voor geluid, dan zoek je minder snel de drukte op. Weet je van jezelf dat je gevoelig bent voor prikkels hebt, dan kan het heel goed zijn dat je de drukte juist wel opzoekt.
Het verwerken van prikkels noemen we ontprikkelen. Soms ontprikkelen we bewust en soms doen we dit ook onbewust. Activiteiten die heel goed ontprikkelend werken zijn bijvoorbeeld douchen na een drukke dag, een wandeling maken in je pauze, een boek lezen, etc.
Baby’s hebben nog niet de vaardigheid om prikkels te reguleren. Hier hebben ze jou als ouder nog voor nodig. Gaandeweg leert een kind wel om te reguleren, maar tot zeker de leeftijd van 10 jaar heeft je kind jou nog nodig om hiermee te helpen. Pas daarna zijn ze enigszins in staat tot zelfregulatie.
Om overprikkeling bij je baby te voorkomen is het belangrijk dat jij je bewust bent van de prikkels om hem heen. Daardoor kun je de hoeveelheid prikkels beperken en je baby helpen met het reguleren van de prikkels die er wel zijn.
Ik wil je een idee geven van de prikkels die je baby binnen krijgt.
Je baby is nog maar net op de wereld. Vanuit een warme en vertrouwde buik belandt hij ineens in de wijde wereld. Er is fel(ler) licht, er zijn geluiden, er zijn verschillende geuren, er is een andere temperatuur. Op het moment dat een deur opengaat, verandert de temperatuur vaak iets. Wij merken dat niet eens, maar een baby wel. Veel geluiden en geuren kunnen wij plaatsen en merken we niet (meer) op. Voor een baby geldt dat nog niet en hij ervaart alle prikkels. En als er iemand op kraamvisite komt? Ook dan zijn er ineens weer veel meer prikkels waar wij vaak niet eens bij stil staan. De kraamvisite neemt een andere geur mee (lichaamsgeur of parfum), andere geluiden. En vergeet niet de sfeer in de kamer die een baby ook heel goed aanvoelt.
De eerste stap hierin heb je al gezet door dit blog te lezen. Je bent je nu meer bewust van de verschillende prikkels die jouw baby binnen krijgt. Je kunt je dan ook voorstellen dat het voor een baby heel intensief is om op één dag én op visite te gaan bij opa en oma (andere geuren, andere temperatuur, andere geluiden, ander licht) én naar de supermarkt om boodschappen te gaan doen (weer andere prikkels) etc.
Overprikkeling bij je baby kun je herkennen aan de volgende signalen:
De eerste tekenen van overprikkeling zijn heel beperkt en worden snel gemist. Zie je dat je baby overprikkeld raakt? Probeer dan eerst de prikkel weg te nemen om meer overprikkeling te voorkomen en help je baby dan om te reguleren/ontprikkelen.
