30 november 2020 door Femke Wester
Ik was zestien. 'Nee mama ik heb dat écht niet gedaan! Je vertrouwt me gewoon niet!'. Ik had het natuurlijk wél gedaan. En mijn moeder wist dat en ik wist dat mijn moeder het wist. Het ging in dit geval om de laatste m&m's uit de koektrommel, oftewel helemaal nergens over, en toch weet ik het nog. Ik weet nog hoe ik toneel speelde, hoe ik tegenover een redelijk wanhopige moeder stond, hoe ik wist dat het dom was om te liegen, hoe ik me ervoor schaamde en aan de andere kant was ik ook wel een klein beetje trots was op mijn acteerwerk. Maar ik voelde me ook in de val.
Hoe kan het dat pubers blijven liegen, ondanks dat ze weten dat het alles veel erger maakt?
Al deze redenen kun je samenvatten onder de noemer van één van onze menselijke basisangsten: ego death. Dit klinkt als een superslechterik uit een aflevering van The Flash serie 1078. Wat ermee bedoeld wordt is dat het ons als mens super veel waard is om aanzien en status te hebben, zowel binnen de groep als in ons eigen hoofd (zelfrespect). Dat is een oerding; de individuen met de meeste status hebben de meeste kans op overleven en voorplanting (kort door de bocht). Dus als er iets is dat dit aanzien en deze status bedreigt, dan schieten we in een soort vecht/vlucht/bevries reactie en liegen we voor we er erg in hebben.
Stel, je bent een puber, wiens onrijpe prefrontale cortex nog niet goed impulsen afremt, en je hebt de laatste m&m's opgesnoept. Je weet dat dat niet mag omdat anderen nu niets hebben, dat je ouders je al een snoeperd vinden en een beetje een stiekemerd, kortom: Dit gaat je ‘aanzien’ kosten. Je hoopt ergens nog dat het niemand opvalt. Dan zit je lekker in een hoek gedoken met je boek en vraag je moeder out of the blue: "Femke ,heb jij nou toch die laaste m&m's gegeten?" En dan zonder enig nadenken reageer je: "Nee mam, dat heb ik echt niet gedaan!"
En dan kun je niet meer terug, want het verlies van aanzien was al groot genoeg toen je alleen de m&m's had gepikt, maar nu komt daar dus het liegen ook nog bij. Waarvan je weet dat je moeder dat Echt Heel Erg vindt. Naast 'dief' komt er dan ook nog 'leugenaar' en 'slechte dochter' op je karakterlijstje. Dat kan dus niet, (oersysteem overprikkeld!) dat is echt teveel en dus blijf je liegen.
Let op: Hier komt geen ratio aan te pas! Dit gaat dus allemaal niet via de denkhersenen maar via het (kort door de bocht) oersysteem. Dus. Daarom liegen we. En pubers liegen nog veel sneller, omdat ze juist heel hard bezig zijn een plek binnen hun groep te veroveren én omdat hun hersenen hun reacties nog niet zo goed kunnen remmen.
Dat er een logische verklaring voor is, betekent niet dat je het hoeft te accepteren dat je puber tegen je liegt. Ze moeten leren dat liegen averechts werkt. Dit kun je doen:
1. Het gaat nooit over jou. De lieger zit in de val en blijft daarom liegen. Niet omdat er geen respect voor je is, niet omdat jij de waarheid niet verdient, niet omdat ze zich niks van jou aantrekken. Stap ernaast en trek het je niet persoonlijk aan.
2. Ga niet 'gelijk lopen hebben'. Op het moment zelf is er geen ruimte voor logische argumenten en aantoonbare bewijzen (papiertjes, foto's, vingerafdrukken, irisscans).
3. Stap er uit zonder toe te geven. Zeg bijvoorbeeld: "Okee, meid. We weten geloof ik allebei hoe het zit. We komen er later nog wel een keer op terug, okee? Komt goed."
4. Maak geen punt van 'liegen'. Hoe zwaarder jij het liegen maakt, hoe moeilijker het is om een leugen toe te geven. Als je uitstraalt van 'Oh, je moet gewoon nog leren niet te liegen, dit hoort erbij', dan is je puber er veel sneller klaar mee dan als je uitstraalt 'Leugenaars zijn het Uitschot der Mensheid!' (heeft weer met statusverlies te maken).
5. Wordt achteraf ook niet boos. Als je er later op terug komt, maak dan van tevoren duidelijk dat je, wat ze ook gedaan heeft, niet boos gaat worden. Jullie gaan samen naar consequenties en oplossingen kijken en ze mag haar excuses aanbieden wanneer nodig, maar boos worden werkt lieggedrag in de hand (trust me, I know!).
6. Imperfecte mensen zijn prachtig waarachtig! Leer je kind, door het goede voorbeeld te geven en wijze dingen te zeggen, dat je geen status verliest als je fouten maakt, ze toegeeft en er van leert, maar dat je er juist status van krijgt! Iedereen heeft liever een imperfect mens die excuses aan kan bieden en die kan leren van zijn fouten dan een perfect opgepoetste, doch overduidelijke, nepperd. En dat betekent dus ook dat je van jezelf accepteert dat het allemaal niet zo perfect hoeft. Slik.
Zo, dat klinkt lekker makkelijk, hè? En een perfecte ouder zou dat zo voor elkaar krijgen. Gelukkig zijn we zelf ook niet perfect en maken we de ene opvoedfout na de andere. En daar kunnen we weer veel van leren ;-)
Zolang je maar onthoudt dat het liegen een leerproces is voor jullie beiden en je met zachtheid duidelijk kunt zijn (of anders sorry zeggen achteraf), dan komt het prima in orde. Het ligt niet aan jou, het komt niet door jou en het is aan jou om er als ouder verstandig mee om te gaan en de lucht en humor erin te houden. Het is een fase en het komt goed!
Als je meer wilt weten over het opvoeden van pubers, kijk dan eens op mijn website voor tips en informatie!
