28 mei 2014 door Jelle Martens
Geheel herzien op basis van de laatste wetten en regels (per 1 april 2014).
Een kind is juridisch gezien het kind van de moeder waaruit het geboren wordt (wat niet per se de biologische moeder hoeft te zijn. Denk bijvoorbeeld aan eicel-donatie). Juridisch ouderschap voor de vader(s), of voor de vrouwelijke partner van de geboortemoeder, moet altijd op de een of andere manier van de geboortemoeder worden 'gekregen'.
Door juridisch ouderschap ontstaat er een familierechtelijke band. Dat betekent onder andere dat een kind in principe automatisch erfgenaam is, en dat er sprake is van een onderhoudsverplichting.
Bij 'gezag' gaat het erom wie zeggenschap over het kind heeft (tot het kind meerderjarig is geworden). Als je gezag over een kind hebt, heb je een doorslaggevende stem over belangrijke zaken als schoolkeuze en medische ingrepen.
De moeder waaruit het kind geboren is, de geboortemoeder dus, heeft gezag vanaf de geboorte van het kind. Is de geboortemoeder getrouwd met (of geregistreerd partner van) een andere vrouw, dan heeft ook die zogenaamde 'meemoeder' in principe gezag vanaf de geboorte van het kind. Wanneer de geboortemoeder ongehuwd (en geen geregistreerd partner) is, kan zij samen met haar vriendin een verzoek voor gezamenlijk gezag indienen bij de rechtbank. Dit kan heel eenvoudig door het invullen en ondertekenen van een formulier.
Iedereen kan aangifte doen van de geboorte van een kind. Door het doen van aangifte komt geen juridisch ouderschap tot stand.
Vrouwen kunnen ervoor kiezen om zwanger te worden met behulp van een bekende donor, of door middel van een anonieme donor. De Nederlandse fertiliteitsklinieken houden bij wiens zaad tot de bevruchting heeft geleid, en kinderen die op deze manier zijn verwekt hebben recht op eenmalig contact met de spermadonor zodra ze 16 zijn geworden. (Omdat kinderen het recht hebben om te weten van wie ze afstammen. Dat recht is vastgelegd in internationale verdragen.)
Sommige spermabanken - in landen als België en Denemarken - houden niet bij wiens zaad tot de bevruchting heeft geleid. Kinderen die zo verwekt zijn, kunnen dus niet in contact komen met hun spermadonor, omdat die volledig onbekend is. In weer andere landen – zoals Amerika - kun je sperma selecteren op bepaalde kenmerken van de donor.
De tweede moeder (ook wel sociale moeder, duomoeder, mede-moeder of meemoeder genoemd) kan sinds 1 april 2014 als volgt juridisch ouder worden:
1. door erkenning, net zoals een man dat kan. Erkenning is al mogelijk zodra duidelijk is dat er sprake is van een zwangerschap. De geboortemoeder moet altijd toestemming geven.
2. automatisch. Dit kan bij huwelijk of geregistreerd partnerschap, en bij overlegging van een certificaat van de Nederlandse fertiliteitskliniek waaruit - onder meer - blijkt dat de zwangerschap tot stand is gekomen met behulp van een onbekende zaaddonor.
3. door (verkorte) partner-adoptie.
Het is nog onbekend in hoeverre methode 1 en methode 2 internationaal erkend zullen worden. Vrouwenstellen die een internationale toekomst ambiëren (of dat doen voor hun kinderen), kunnen dus overwegen om methode 3, de (duurdere) partner-adoptie-procedure, te volgen.
Een mannenstel met een kinderwens kan gebruik maken van een 'draagster' of 'draagmoeder'. Beide termen worden vaak door elkaar gebruikt (soms met dezelfde betekenis). Sommigen gebruiken het verschil om aan te geven in hoeverre de geboortemoeder nog een rol in het leven van het kind heeft; anderen gebruiken het verschil om aan te geven of er sprake is van een kind dat verwekt is met een eicel van een derde (draagster) of van de geboortemoeder zelf (draagmoeder).
Anders dan wat vaak gedacht wordt, is draagmoederschap in Nederland niet verboden. Wel verboden is: het publiekelijk oproepen van een draagmoeder, jezelf publiekelijk als draagmoeder aanbieden, of bemiddelen tussen vraag en aanbod. Het is dus niet verboden de geboortemoeder een vergoeding te geven.
Nederlandse draagmoeders komen vaak uit de directe sociale omgeving van de wensouders. Het is echter ook mogelijk om een draagmoeder in het buitenland te vinden. In sommige landen moet je nog jarenlange juridische procedures voeren voordat het kind formeel het jouwe is, en je je eigen kind mee naar Nederland kunt nemen. Zorg daarom voor goede juridische begeleiding! In principe voldoet elke goede familierecht-advocaat, maar voor gespecialiseerde ondersteuning op dit gebied raden wij aan: Wilma Eusman van Advocatenkantoor De Binnenstad in Amsterdam.
Ook in een draagster-traject is in eerste instantie de geboortemoeder de juridische ouder. Voordat ook een tweede vader (of, in geval van een hetero-stel: de wensmoeder) juridisch ouder kan worden, is een procedure vereist waarbij onder meer de draagmoeder afstand moet doen van haar juridisch ouderschap.
Zowel donoren als draagmoeders kunnen soms een rol blijven spelen. Dat kan variëren van het sturen van een verjaardagskaartje tot echte betrokkenheid bij de opvoeding. Je kunt het precies zo invullen als je zelf wilt.
Het gebeurt ook steeds vaker dat vrouwen- of mannenstellen ervoor kiezen om met een single of stel van het andere geslacht ouder te worden. Dan zijn er 3 of zelfs 4 ouders.
De wet voorziet (nog) niet in de mogelijkheid dat juridisch ouderschap of gezag over meer dan twee personen verdeeld is. Wel is het mogelijk dat (mede)gezag is belegd bij een niet-juridische ouder.
Hoewel men bij co-ouderschap vaak in eerste instantie denkt aan ouderschap dat is verdeeld over twee ex-partners, kan ouderschap natuurlijk ook prima verdeeld worden tussen mensen die nooit een liefdesrelatie hebben gehad. Met de genoemde beperkingen van twee keer juridisch ouderschap en twee keer gezag, staat het dergelijke drie- of vier-ouderschappen vrij om zelf invulling te geven aan hun gedeelde ouderschap.
In principe kunnen vrouwenstellen en mannenstellen adopteren, maar het aantal landen dat dat toestaat, is beperkt. Volgens onze laatste informatie kan dat alleen met kinderen uit Nederland, een aantal Amerikaanse staten, Portugal, en Zuid Afrika.
Voor meer informatie over adopteren, zie www.adoptie.nl .
Naar aanleiding van de invoering van de Wet Lesbisch Ouderschap per 1 april 2014, is een staatscommissie ingesteld onder leiding van Aleid Wolfsen, oud-Kamerlid en oud-burgemeester van Utrecht. Deze commissie moet binnen twee jaar een nieuwe visie op het familierecht ontwikkelen.
De commissie zal vooral kijken naar de volgende vragen:
[toegevoegd op 1 juni 2016: de commissie Wolfsen, officieel de 'Staatscommissie herijking ouderschap', heeft de afgesproken deadline - 31 mei 2016 - niet gehaald. Het mandaat is door minister Van der Steur verlengd tot 31 december 2016.]
Voor hulp en informatie kun je terecht bij Meer Dan Gewenst. Deze stichting organiseert informatie-bijeenkomsten voor (wens)ouders, maar ook speeldagen voor kinderen, zodat die kunnen ervaren dat ze niet de enigen zijn in hun situatie.
