Het forum van Ouders.nl is een online community waar iedereen respectvol met elkaar omgaat. Het forum is er voor ouders met vragen over opvoeding, ouderschap, ontwikkeling, gezondheid, school en alle andere dingen die je als ouder tegenkomt in het leven.
16 september 2006 door Meike Slagt
Moet je je kinderen nu wel of niet meenemen naar een begrafenis? Meike Slagt vat samen hoe daar in de wetenschap over wordt gedacht.
Wanneer iemand in de omgeving van een kind is overleden, is het in eerste instantie belangrijk om het kind zélf de keuze te laten of het wel of niet aanwezig wil zijn bij de begrafenis. Marije Baudoin, therapeute op het gebied van verliesverwerking, vindt bijvoorbeeld dat kinderen zelf de keuze kunnen maken of ze het sterfproces en de begrafenis willen bijwonen, hoe jong ze ook zijn. Zij vindt het belangrijk om kinderen overal bij te betrekken, voor zover ze dat zelf ook willen. Volgens haar helpt dat kinderen bij het verwerkingsproces.
Een kind géén inspraak geven, en het tijdelijk maar ergens onderbrengen tot de begrafenis en de eerste rouwperiode voorbij zijn, lijkt misschien een makkelijke oplossing. Toch is het een van de schadelijkste dingen die je kunt doen, vindt de Amerikaanse onderzoekster Clarissa Ann Willis. Op deze manier laat je een kind achter met het gevoel dat het buitengesloten wordt van de familie. Bovendien geeft het een kind geen kans om de dood te leren begrijpen.
Hoe bereid je jouw voor op een uitvaart en hoe ga je ermee om als hij moet lachen of zich vervelend gedraagt? Je leest het in dit recente artikel Zo betrek je je kind bij een uitvaart.
Een kind niet betrekken bij alles wat er gaande is rond het overlijden, lijkt dus geen goed idee. Maar een kind dat bang is, zou daarentegen ook niet gedwongen moeten worden om mee te gaan naar de begrafenis, vinden andere deskundigen.
Kinderen zouden vrij moeten zijn om hun gevoelens over hun verlies en verdriet op hun eigen manier te uiten. Dat hoeft niet per se door mee te gaan naar de begrafenis als ze dat niet durven; het kan ook op een andere manier, vindt de Amerikaanse artsenorganisatie voor kinderpsychiatrie.
Bijvoorbeeld:
Stap 1: beseffen dat iemand dood is
Hoewel het volgens velen een goede zaak is om een kind de uiteindelijke keus te geven of het wel of niet mee wil naar de begrafenis, zijn er een aantal argumenten om een kind te stimuleren om wel mee te gaan.
Belangrijk is dat het bijwonen van de begrafenis helpt bij het rouwproces. Wanneer een dierbare overleden is, begint er – ook voor kinderen – een langdurig proces om de dood te verwerken.
De eerste stap in dat proces is het leren beseffen dat diegene dood is. Pas dan kan begonnen worden met:
Afscheid nemen is volgens orthopedagoge en therapeute verliesverwerking Leoniek van der Maarel belangrijk om kinderen te helpen beseffen dat iemand dood is. En een begrafenis is een goede gelegenheid om afscheid te nemen.
Je kunt het kind ook meenemen naar de opgebaarde dode, mits je je kind daar goed op voorbereidt. Het zien van het lichaam van de overledene kan bijdragen aan het besef van de werkelijkheid en de onherroepelijkheid van de dood, aldus Van der Maarel.
Zoals gezegd kan een begrafenis een kind helpen om zich te realiseren dat iemand dood is (stap 1). Maar het kan ook nog iets extra's doen, namelijk gelegenheid geven om gedachten en gevoelens over de overledene te uiten.Door een kind deel te laten nemen aan het familierouwproces voelt het kind zich erkend en gesteund door zijn familie. Het hoeft het niet allemaal meer in zijn eentje op te lossen.
Wil je meer lezen over de rouwverwerking van kinderen en hoe je hierbij kunt helpen? We schreven er een uitgebreid artikel over. Je leest hem hier.
Lees verder in dit artikel als je alles wil weten over de dood bespreekbaar maken met je kind, het hoeft niet ingewikkeld te zijn!
Maar niet ieder kind zal even goed begrijpen wat de dood is en wat er tijdens een begrafenis gaande is. Dat verschilt van kind tot kind.
Wat de dood voor een kind betekent, hangt af van een aantal factoren, zoals:
Ook de leeftijd van kinderen is van belang voor het begrip dat ze hebben van de dood:
Teruggrijpen op ervaringen
Kinderen die bij een begrafenis zijn geweest, zullen dus niet allemaal even goed doorhebben wat het nu eigenlijk betekent wat ze daar hebben meegemaakt. Zoals gezegd hangt dat af van de leeftijd, en persoonlijke factoren.
Deze kinderen hebben echter wél de mogelijkheid om terug te grijpen op hun ervaringen en herinneringen rondom het overlijden, zodra ze wat ouder zijn en een beter begrip van de dood hebben ontwikkeld. Dit helpt hen bij de verdere verwerking van het overlijden.
Zodra je besloten hebt om je kind mee te nemen naar de begrafenis, is het van belang het kind daar goed op voor te bereiden. Kinderen hebben namelijk een levendige fantasie, waardoor ze onnodig enge ideeën kunnen hebben over de dood en de rituelen die daarbij horen.
Soms kunnen kinderen zelfs het idee hebben dat zij de dood van de overledene zelf hebben veroorzaakt. Bijvoorbeeld omdat ze in een boze bui diegene dood hebben gewenst. Erover praten met je kinderen kan helpen om dit soort misverstanden te voorkomen.
Volwassenen zeggen vaak niet letterlijk wat ze bedoelen, als ze over de dood praten. Ze gebruiken dan abstracties (vaagheid), metaforen (beeldspraak) of eufemismen (verhullend taalgebruik) omdat ze het moeilijk vinden om te zeggen waar het op staat. Bijvoorbeeld: "hij heeft ons verlaten", of "zij is op een lange reis gegaan", of "hij is ingeslapen". Maar bij kinderen kun je dat beter niet doen.
Dit soort stijlfiguren hebben weinig betekenis voor kinderen, vooral wanneer ze jonger zijn dan 6 jaar. Het kan ze ook in de war maken, bijvoorbeeld omdat het kind gelooft dat iemand die gaat slapen altijd weer wakker wordt, of dat iemand die op reis gaat weer terugkomt. Of ze durven zelf niet meer te gaan slapen of op vakantie te gaan, omdat ze dat associëren met de dood.
Daarom is het beter om concrete woorden als 'dood', 'doodgaan' en 'overlijden' te gebruiken. Dat voorkomt misverstanden, en het helpt het kind om het definitieve karakter van de dood beter te begrijpen.
Omdat veel kinderen nog nooit een begrafenis hebben meegemaakt, is het verstandig om die gebeurtenis van tevoren stap voor stap met een kind door te nemen. Dat kan helpen bij het voorkomen of verlichten van eventuele angstgevoelens die de begrafenis kan veroorzaken.
Uiteindelijk gaat het erom dat je kind zich veilig voelt, en dat er een sfeer van openheid heerst. In zo'n situatie zal je kind allerlei vragen durven te stellen, zoals:
Sommige deskundigen raden ook aan om van tevoren met je kind naar de begraafplaats te gaan, en te kijken waar het graf komt (als er sprake is van een begrafenis).
Wat vinden kinderen zélf van de begrafenis, als ze erop terugkijken? De onderzoekers Silverman en Worden vroegen dat aan 119 kinderen tussen de 6 en 17 jaar die het overlijden van één van hun ouders hadden meegemaakt. Om de verhalen van de kinderen te controleren, werden ook de ouders geïnterviewd.
Twee jaar na de begrafenis zeggen de kinderen dat het voor hen belangrijk was om bij die begrafenis te zijn. Het bijwonen ervan heeft hen geholpen met hun verdriet om te gaan. Ze vonden het fijn om hun overleden ouder nog een laatste keer te zien en zo de gelegenheid te krijgen om hem of haar te eren.
Ook zeggen de kinderen dat het bijwonen van de begrafenis hen geholpen heeft zich te realiseren dat hun ouder echt overleden is. Daarnaast is het een gelegenheid geweest waar ze steun en troost hebben gekregen van de andere aanwezigen. Bovendien gaf het de kinderen een goed gevoel te weten dat zoveel mensen op de begrafenis aanwezig waren. Daaraan konden ze zien hoe geliefd hun ouder was.
Brothers, J. (1997). "Your Questions Answered". In: Good Housekeeping, November 1997.
Dickinson, G. E. (1992). First childhood death experiences. Omega - Journal of Death and Dying, 25 (3), 169-182.
Hochbaum, Z. (1999). "When a grandparent dies". In: Family Life, februari 1999.
Kinderen rouwen in stukjes. In: Goudsche Courant, 3 mei 2003, Intermezzo, Pg.1.
Silverman, P.R., & J. W. Worden (1992). "Children's understanding of funeral ritual". In: Omega - Journal of Death and Dying, 25 (4), 319-331.
The American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (2004). Children and grief
Van der Maarel, L. (n.d.). Nou mag opa wel weer terugkomen
Van der Maarel, L., & E. Henselmans (n.d.). Doodsbegrip
Van der Maarel, L., & E. Henselmans (n.d.). Het rouwproces
Vegt, T. (2004). Belangrijk om kinderen bij de uitvaart te betrekken
Willis, C. A. (2002). "The grieving process in children: strategies for understanding, educating, and reconciling children's perceptions of death". In: Early Childhood Education Journal, 29 (4), 221-226
www.achterderegenboog.nl
Informatie- en advieslijn: 0900-2334141 (ma t/m vr 9:00-13:00 uur).
Telefonische spreekuur voor kinderen: donderdag 17:00-20:00 uur.
'Achter de regenboog' organiseert ook kinder-weekends, waarin het rouwproces op een bijzondere wijze doorlopen wordt.
www.verliesverwerken.nl/literatuur
Literatuur over verliesverwerking.
rouwverwerking.startpagina.nl
Breed overzicht van websites over rouw en rouwverwerking.
(20) is aankomend pedagoge en maakt deel uit van de redactie van Pedagogiek.net.
