Het forum van Ouders.nl is een online community waar iedereen respectvol met elkaar omgaat. Het forum is er voor ouders met vragen over opvoeding, ouderschap, ontwikkeling, gezondheid, school en alle andere dingen die je als ouder tegenkomt in het leven.
30 mei 2018 door Henk Boeke
Dit is deel 2 van onze serie over de nieuwe privacywetgeving (AVG), die op 25 mei 2018 van kracht is geworden. Hieronder leest u wat de AVG betekent voor het gebruik van sociale media. Ook wat WhatsApp op school betreft.
In de AVG wordt het begrip 'sociale media' niet letterlijk genoemd, en dus ook niet gedefinieerd. Laat staan dat er specifieke toepassingen genoemd worden. Wijzelf verstaan er dit onder:
Sociale media zijn online platforms waarop je informatie kunt uitwisselen, zonder tussenkomst van een professionele redactie. Zoals – op dit moment – Facebook, Twitter, WhatsApp, Instagram en Snapchat.
We gebruiken het woord 'platform' om de openbaarheid van de gegevensuitwisseling te benadrukken. E-mail is niet openbaar en dus ook geen sociaal medium. Sommige experts, waaronder de bekende jurist Arnoud Engelfriet, vinden dat je om dezelfde reden (niet openbaar maar in principe 1-op-1) WhatsApp ook geen sociaal medium mag noemen. Wij doen dat zelf wél, onder andere vanwege het gangbare spraakgebruik, en vanwege de veel gebruikte groeps-apps, waardoor er toch een zekere openbaarheid ontstaat. Hieraan kun je meteen al zien dat het ontzettend lastige materie is, die eindeloos juridisch gesteggel gaat opleveren.
Een apart geval is YouTube. Dat valt onder onze definitie van sociale media, en wordt ook door anderen vaak als een van de sociale media beschouwd, maar we zullen het hier verder niet behandelen omdat je er geen account voor aan hoeft te maken. (Het kan wel maar het hoeft niet.)
De regels verschillen per toepassing; elke aanbieder hanteert zijn eigen regels (die op zich wel aan de AVG moeten voldoen natuurlijk). Hieronder de officiële regels, die niet altijd even duidelijk op de bijbehorende platforms staan, maar die we – voor zover mogelijk – geverifieerd hebben bij de aanbieders zelf. We noemen alleen de sociale media die populair zijn bij kinderen en jongeren. Twitter hoort daar niet bij.
Let op: dit beleid lijkt niet te stroken met de AVG, omdat alleen maar om ouderlijke toestemming voor het invoeren van bijzondere persoonsgegevens wordt gevraagd, en niet voor het invoeren van 'gewone' persoonsgegevens. Maar... Facebook heeft een juridische truc bedacht waardoor die laatste vorm van toestemming niet nodig is. Er zijn namelijk ook andere wettelijke grondslagen voor het vergaren van (gewone) persoonsgegevens. Namelijk 'gegevensverwerking ter uitvoering van een overeenkomst' (Art 6.1b AVG) en 'gerechtvaardigd belang' (Art. 6.1f AVG). Oftewel: dat een account aanmaken op Facebook met je 'gewone' persoonsgegevens net zo'n simpele overeenkomst is als het kopen van een rolletje drop (waarbij je ervan uit mag gaan dat de ouders dat stilzwijgend goed vinden). Geen speld tussen te krijgen. Alleen zal een rechter zich er - ooit - over moeten uitspreken of het aanmaken van een account inderdaad net zo onschuldig is als het kopen van een rolletje drop.
Instagram (idem als Facebook)
Let op: net als bij Facebook wordt dus een andere wettelijke grondslag gebruikt dan 'toestemming'. (Zie boven.)
SnapChat
Let op: SnapChat voldoet dus niet aan de AVG. Omdat niet gevraagd wordt om toestemming van de ouders (voor kinderen jonger dan 16.)
De bovenstaande regels betekenen vooral: "We voldoen aan de wettelijke vereisten, dus aan ons zal het niet liggen als er iets mis gaat". Aangezien geen enkele aanbieder de leeftijd van het kind controleert, kan een kind dus makkelijk jokken over zijn leeftijd. Bijvoorbeeld: dat het al 16 is, terwijl het in werkelijkheid pas 12 is.
Dus als er iets mis gaat met een kind van 12, zoals veel te veel geld uitgeven aan diensten of producten die via het sociale medium worden aangeboden, of als zo'n kind het slachtoffer wordt van seksuele narigheid, dan kan het heel lastig worden om het medium daarop aan te spreken. Omdat het kind gelogen had over zijn leeftijd.
Laten we eerlijk zijn: WhatsApp, Instagram en Snapchat zijn dermate populair onder kinderen dat er ongelooflijk de hand gelicht zal worden met al die leeftijdsregels. We hebben niet de illusie dat de AVG ook maar íets zal veranderen aan het huidige gebruik. Behalve misschien bij WhatsApp in combinatie met school.
En even terzijde: we vinden het nogal laf en gemakkelijk van WhatsApp dat ze door het botweg weigeren van kinderen onder de 16, zónder leeftijdscontrole, in feite zeggen: "Het mag niet, en zoek het verder zelf maar uit." Waarmee ze zich volledig kunnen onttrekken aan de strenge kinderbeschermingsmaatregelen van de AVG. Terwijl ze wéten dat kinderen onder de 16 hun geliefde WhatsApp gewoon zullen blijven gebruiken.
Volgens de regels van WhatsApp moeten de gebruikers 16 jaar of ouder zijn. (Omdat WhatsApp het zekere voor het onzekere wil nemen, en geen gedoe wil met het vragen van ouderlijke toestemming voor kinderen onder de 16.) De vraag is dan hoe scholen daarmee om zullen gaan. Ze wéten dat er groeps-apps voor klassen zijn, dus moeten ze die dan gaan verbieden? Of afraden? Omdat ze natuurlijk geen verboden gedrag willen ondersteunen. En zullen ze hun docenten nog wel toestaan om deel te nemen aan klasse-apps?
In het dagblad Trouw (Mag je kind nog in de groepsapp? d.d. 23 mei 2018) zei Job Vos, de privacy-deskundige van Kennisnet (de organisatie die scholen ondersteunt en adviseert bij ICT-gebruik), dat mentoren beter niet meer kunnen communiceren via klasse-apps. Kennelijk is dit het officiële beleid van Kennisnet, anders stond het niet zo in de krant. Wij van Ouders Online vinden dit zeer ondoordacht, veel te beperkt-juridisch, en eigenlijk heel kwalijk. We zullen dat uitleggen. [Zie ook het Naschrift onder dit artikel, waarin Job Vos reageert op onze kritiek.]
We zijn het eens met Vos dat WhatsApp dingen doet met persoonsgegevens die niet fijn zijn. Want als je je akkoord verklaart met hun voorwaarden, mogen WhatsApp (en het moederbedrijf Facebook) ongeveer alles. Maar:
De AVG geeft alleen regels voor overheden, bedrijven en organisaties, dus niet voor privé-personen, zoals ouders. Maar je moet wel keuzes maken en beslissingen nemen. Hieronder volgen – per medium – de dingen waar je aan moet denken.
WhatsApp
De regel is dat je 16 jaar of ouder moet zijn. Maar WhatsApp is dermate populair onder kinderen (sterker nog: hét populairste medium) dat het ons niet verstandig lijkt om het gebruik ervan te verbieden. Doe je dat wel, dan loopt je kind het risico in een sociaal isolement terecht te komen. En bedenk: iemand uit een WhatsApp-groep gooien, gold altijd al als een vorm van cyber-pesten.
Mocht u inderdaad besluiten om uw kind (van jonger dan 16) zijn gang te laten gaan, leg dan wel uit wat dat betekent:
Vraag ook aan school wat hun beleid is. Gaan ze leraren verbieden om deel te nemen aan klasse-apps? En zo ja, hoe gaan ze dán hun verplichtingen op het gebied van schoolveiligheid invullen, als leraren geen oogje meer in het zeil kunnen houden?
Facebook en Instagram
Onder de 13 mag je sowieso niet meedoen, en van 13 tot 16 jaar moet je toestemming hebben van je ouders voor het doorgeven van 'bijzondere persoonsgegevens' (zoals seksuele geaardheid en religie). Hoe kun je daar het beste mee omgaan?
Voor kinderen onder de 13:
Voor kinderen van 13 tot 16:
Snapchat
Onder de 13 mag je sowieso niet meedoen, en van 13 tot 16 jaar moet je toestemming hebben van je ouders.
Voor kinderen onder de 13:
Als u het bezwaarlijk vindt om nee te zeggen, dan zou u het eventueel kunnen toestaan onder de volgende voorwaarden:
Voor kinderen van 13 tot 16:
Daar waar u (nog) geen link ziet, is sprake van een deel dat nog in voorbereiding is.
schreef dit artikel mede namens Justine Pardoen. Samen waren zij Ouders Online, tot 1 september 2018. Henk als eindredacteur, en Justine als hoofdredacteur.