15 februari 2004 door Anne Rutten

Hoe zit het nu werkelijk met die kinkhoest-vaccinatie?

Omdat ik een beetje moe werd van het polariserende gejekel over de kinkhoest-vaccinatie van – bijvoorbeeld – Netwerk enerzijds en "de overheid" anderzijds, ben ik zelf maar eens de medische literatuur ingedoken. Uiteindelijk wilde ik graag weten wat ik nu moet doen of laten.

Ik ben zelf op zoek gegaan omdat ik behoefte had aan harde wetenschappelijke onderzoeken die door onafhankelijke wetenschappers gecontroleerd zijn. Bijvoorbeeld op methodologische en statistische fouten. Niet dat het RIVM en haar discipelen nou zulke pathologische leugenaars zijn, maar hun publicaties worden nu eenmaal niet zo grondig gecheckt als de wetenschappelijke artikelen. Of misschien gebeurt dat wel, maar dan in ieder geval niet in het openbaar. Een openbare discussie over vaccinatie is immers niet in het belang van de overheid, omdat dat de vaccinatiegraad omlaag zou kunnen brengen.

De bron waar ik vanuit ben gegaan, was Medline, de grootste elektronische verzameling medische literatuur die mij bekend is. Ik heb gezocht op de volgende termen:

• pertussis - de medische term voor kinkhoest;
• wholecell - het type kinkhoest-vaccin dat in Nederland gebruikt wordt, op basis van hele kinkhoestbacillen;
• acellular - het acellulaire kinkhoest-vaccin dat in de rest van de Westerse wereld gebruikt wordt, op basis van de nare stofjes die kinkhoestbacillen afscheiden.
• adverse - de Engelse term voor bijwerking.

Dit waren de vragen waarop ik een antwoord probeerde te vinden:

• 1. Beschermen beide vaccins even goed tegen kinkhoest?
• 2. Geven ze ook evenveel bijwerkingen?
• 3. Hoe zit het met ernstige bijwerkingen?
• 4. Moet ik mijn kind nu wel of niet aan dat enge wholecell vaccin blootstellen?

de nummers tussen haakjes verwijzen naar de bronnen onderaan de tekst.

1. Beschermen beide vaccins even goed tegen kinkhoest?

Ik vond overweldigend bewijs dat met het acellulaire vaccin (wat gebruikt wordt in het buitenland) de immuniteit tegen kinkhoest sneller wordt opgebouwd. Dat betekent dat geprikte kinderen sneller immuun zijn.

Overigens kunnen ze dan nog steeds kinkhoest krijgen:

• vaccinatie beschermt voor ca. 80% tegen kinkhoest. Dus: van de 100 gevaccineerde kinderen worden er toch nog 20 ziek als ze met kinkhoest geïnfecteerd worden, tegen alle 100 als ze niet gevaccineerd zouden zijn;
• vaccinatie beschermt voor ca. 95% tegen overlijden door kinkhoest. Dus: van de 100 ongevaccineerde kinderen die doodgaan aan kinkhoest zouden er 95 nog leven als ze gevaccineerd waren geweest (1).

Van de ruim 20 studies die ik vond, was er maar één (overigens wel netjes uitgevoerd) waarin geconstateerd werd dat kinkhoest vaker voorkomt in de acellulair gevaccineerde groep dan in de wholecell-gevaccineerde groep (6).

Het is me helaas niet duidelijk geworden hoe het zit met de bescherming op langere termijn. Dus of de vaccinaties na een bepaalde tijd al dan niet uitgewerkt raken. Hier en daar wordt wel gesuggereerd dat het (Nederlandse) wholecell-vaccin langer werkt, maar ik heb geen onderzoek kunnen vinden dat daar uitsluitsel over geeft.

Waarschijnlijk is het acellulaire vaccin nog te kort in gebruik om definitieve cijfers over de bescherming op lange termijn te geven.

2. Geven ze ook evenveel bijwerkingen?

Bij het (Nederlandse) wholecell vaccin blijken niet-ernstige reacties – zoals zwelling, koorts, en pijn op prikplek – vaker voor te komen dan bij het (buitenlandse) acellulaire vaccin. Bij inenten met wholecell worden lichte bijwerkingen ongeveer anderhalf (2) tot vier keer (3) zo vaak gemeld.

Wel neemt het aantal gemelde bijwerkingen bij het (buitenlandse) acellulaire vaccin toe naarmate er meer prikken gegeven zijn. Het meldingsniveau van het (Nederlandse) wholecell-vaccin wordt echter niet bereikt.

3. Hoe zit het met ernstige bijwerkingen?

Echt ernstige bijwerkingen, zoals collaps en overlijden, komen zó weinig voor dat enig verband met de kinkhoest-vaccinatie moeilijk aan te tonen is. In ongeveer 1 op 1000 à 1500 gevallen wordt de eerder beschreven collaps gemeld voor het (Nederlandse) wholecell vaccin; de enige schatting die ik voor het (buitenlandse) acellulaire vaccin heb gevonden, is ongeveer 1 op 20.000 (4).

In de Verenigde Staten (3) en Canada (5) worden beduidend minder ernstige bijwerkingen gemeld nu men daar met het acellulaire vaccin prikt, dan toen ze nog met het wholecell vaccin vaccineerden.

Overigens is het verstandig om hierbij een slag om de arm te houden. Het kan bijvoorbeeld best zijn dat ouders en artsen verwachten dat er na vaccinatie met het acellulaire vaccin minder ernstige bijwerkingen zijn en dat ze dan minder geneigd zijn om een epileptische aanval in verband te brengen met de vaccinatie. Terwijl ze diezelfde aanval na een injectie met wholecell vaccin misschien wél als bijwerking gezien zouden hebben.

4. Moet ik mijn kind nu wel of niet aan dat enge wholecell vaccin blootstellen?

Vaccinatie blijkt echt te helpen. In landen waar de vaccinatie-dekking laag is, komt 10 tot 100 maal zo vaak kinkhoest voor als in landen waar de vaccinatie-dekking hoog is (7).

Ik heb de Nederlandse cijfers niet zo snel kunnen vinden (het RIVM heeft die ongetwijfeld), maar wat ik wel vond, is een overzicht van de gevolgen van kinkhoest in Amerika:

• bijna 1 op de 100 baby's (0,8%) overlijdt aan de gevolgen van kinkhoest;
• 1 à 2 op de 100 baby's (1,6%) krijgt toevallen en/of hersenbeschadigingen ten gevolge van kinkhoest.

Wanneer je naar het gemiddelde van alle kinkhoest-patiënten kijkt, dus niet alleen naar baby's, dan verloopt kinkhoest bij 1,1% van de gevallen ernstig (met toevallen, hersenbeschadigingen, of overlijden).

Dus: de kans dat je iets ernstigs oploopt (of dood gaat) door kinkhoest, is nog altijd 10 keer zo groot als de kans dat je een collaps krijgt na een wholecell-inenting.

Dus wat denk ik nu?

Mijn conclusie is dat het tamelijk achterlijk is dat in Nederland nog steeds met wholecell-vaccin gevaccineerd wordt, maar dat dat altijd nog beter is dan je kind niet tegen kinkhoest te laten inenten.

Geciteerde artikelen

(1) Crowcroft et al., 2003, How best to estimate the global burden of pertussis? The Lancet infectious diseases, 3(7): 413-418.

(2) Shah & Shah, 2003, Pertussis vaccine controversies and acellular pertussis vaccine. Indian Journal of pediatrics, 70(6):485-488.

(3) Braun et al., 2000, Infant immunization with acellular pertussis vaccines in the United States: assessment of the first two years' data from the Vaccine Adverse Event Reporting System (VAERS). Pediatrics, 106(4):E51.

(4) Jackson et al., 2002. Retrospective population-based assessment of medically attended injection site reactions, seizures, allergic responses and febrile episodes after acellular pertussis vaccine combined with diphtheria and tetanus toxoids. The Pedriatic infectious disease journal, 21(8):781-786.

(5) Scheifele & Halperin, 2003. Immunization Monitoring Program, Active: a model of active surveillance of vaccine safety. Semin Pediatr Infect Dis, 14(3):213-219.

(6) Simondon et al., 1997. A randomized double-blind trial comparing a two-component acellular to a whole-cell pertussis vaccine in Senegal. Vaccine, 15(15):1606-1612.

(7) Gangarosa et al., 1998. Impact of anti-vaccine movement on pertussis control: the untold story. Lancet, 351(9099):356-361.

(8) MMWR, 2002. Pertussis-United States, 1997-2000. Morbidity and mortality weekly report, 51(4):73-76.