16 november 2008 door Edith van Rijs
Wat moet je doen en laten om gezond zwanger te worden en je kind de beste kansen te bieden? Het Erfocentrum zette de do's en don'ts op een rijtje.
Wie graag zwanger wil worden, doet er goed aan om vooraf bij een aantal zaken stil te staan. Een gezonde leefstijl al vóór de bevruchting, komt de gezondheid van de baby ten goede. De meeste vrouwen zijn al twee weken zwanger als ze ontdekken dat ze in verwachting zijn. Juist in het begin van de zwangerschap is de ongeboren vrucht het kwetsbaarst. De kans op het krijgen van een aangeboren aandoening is dan het grootst.
Het is dus slim om voor de zwangerschap al gezond te leven. Dat geldt voor vrouwen en mannen. Waar doe je goed aan en wat kun je beter laten?
Via de placenta krijgt een ongeboren kind alles wat het nodig heeft, maar kan het ook schadelijke stoffen binnenkrijgen. Als je rookt, alcohol drinkt of drugs gebruikt, 'geniet' je kind ook mee. Veel mensen denken nog steeds dat af en toe een beetje geen kwaad kan, maar het advies over roken, alcohol drinken en drugsgebruik is simpel: niet doen als je een kinderwens hebt. Dit geldt voor vrouwen en mannen.
Van roken, alcohol of drugsgebruik word je minder vruchtbaar. Van alcohol is bekend dat een vrouw bij minder dan een glas per dag 40% minder kans heeft om zwanger te raken. Bij mannen kan alcohol de kwaliteit van het zaad aantasten.
Als je zwanger bent, vermindert roken de bloedtoevoer naar de placenta. De baby krijgt dan minder zuurstof en kan een groeiachterstand oplopen. Een klein kind is kwetsbaar en kan eerder overlijden. Ook hebben vrouwen die roken een grotere kans op een miskraam, het loslaten van de placenta en op een kind met een lip-/verhemeltespleet (hazenlip) of klompvoet. Ook kan roken de verstandelijke ontwikkeling van een kind beïnvloeden of gedragsproblemen veroorzaken. Als je zwanger bent, is ook meeroken niet goed. Het is verstandig om rokerige ruimtes te vermijden.
Voor alcohol geldt dat zelfs af en toe een glaasje van invloed kan zijn op de gezondheid van het kind en het verloop van de zwangerschap. Het kind kan afwijkingen van de schedel, het gezicht, de hersenen en het hart krijgen. Later in de zwangerschap kan een groeiachterstand optreden en kunnen er problemen ontstaan met de verstandelijke ontwikkeling. Dit kan leer- of gedragsproblemen veroorzaken. Als je zwanger bent en (af en toe) meer dan 6 tot 9 glazen alcohol per dag drinkt, heb je een grotere kans op een baby met het foetaal alcohol-syndroom. Bij deze aandoening heeft het kind gezichtsafwijkingen en een verstandelijke beperking.
De gevolgen van drugs verschillen per soort drug, maar het risico op allerlei aandoeningen bij de baby is in ieder geval groot. Ook kan de zwangerschap eindigen in een miskraam of een doodgeboorte.
In koffie, thee en cola zit cafeïne. Deze stof kan schadelijk zijn voor de ontwikkeling van de baby. In een kopje koffie zit ongeveer twee keer zoveel cafeïne als in een kopje thee of een groot glas cola. Cafeïne zit overigens ook in veel energy-drinks.
Te veel cafeïne verkleint de kans om zwanger te worden. Ook vergroot het de kans op een miskraam of zelfs een doodgeboorte. Maar wat is 'te veel'? Eén kopje koffie kan geen kwaad. Het Voedingscentrum adviseert om niet meer dan 3 tot 4 kopjes koffie per dag te drinken als je zwanger bent of wilt worden.
Als je zwanger wilt worden, is een gezond gewicht extra belangrijk. Te zwaar zijn is niet goed, maar te licht ook niet. Vrouwen die (veel) te zwaar of te licht zijn, doen er langer over om in verwachting te raken. En ze hebben meer kans op complicaties tijdens de zwangerschap.
Vrouwen met overgewicht hebben meer kans op een kind met een aangeboren afwijking. Ernstig overgewicht kan leiden tot zwangerschapsdiabetes of een hoge bloeddruk. Ook de bevalling verloopt vaak moeizamer. Het beste is dus om te streven naar een zo gezond mogelijk gewicht. Wat dat voor jou betekent, ziet je in één oogopslag met de BMI-meter van het Voedingscentrum.
Gezond en gevarieerd eten is voor een aanstaande moeder en haar ongeboren baby erg belangrijk. Eten voor twee is niet nodig. Wel is het slim om op een paar dingen te letten.
Slik daarom elke dag een tablet van 0,4 - 0,5 milligram foliumzuur (of een multivitamine voor zwangere vrouwen). Het duurt een paar weken voordat je lichaam voldoende voorraad foliumzuur heeft opgebouwd. Het is dus slim om bij een kinderwens snel te beginnen met foliumzuur. Je weet immers nog niet wanneer je zwanger raakt. Na 10 weken zwangerschap is extra foliumzuur niet meer nodig.
Als het niet direct lukt om zwanger te worden, kun je gewoon foliumzuur blijven slikken. Het is niet schadelijk, ook niet als je het maandenlang gebruikt.
Ook vitamine A-houdende medicijnen kunnen schadelijk zijn. Als je een multivitamine wilt gebruiken, kijk dan of die geschikt is voor zwangere vrouwen. Soms zit er ook vitamine A in (gezichts)crèmes. Gebruik je zo'n crème, dan kan je beter voor een product zonder vitamine A kiezen.
In rauw voedsel kunnen parasieten of bacteriën zitten die schadelijk kunnen zijn voor een ongeboren kind. Als een vrouw hiermee besmet raakt, is dat voor haar meestal onschadelijk. Maar de ongeboren baby kan van een infectie met de toxoplasma-parasiet een waterhoofd krijgen, of blind raken. Een infectie met een listeria-bacterie tijdens de zwangerschap kan tot een miskraam of een doodgeboorte leiden.
[Noot van de redactie: soms krijgen we midden in de nacht of in het weekend paniekerige mailtjes van zwangere moeders die zich opeens realiseren dat ze rauwmelkse kaas gegeten hebben, bijvoorbeeld in een restaurant. Moet je dan meteen de huisartsenpost of de weekendarts bellen? Nee, don't panic. Ten eerste moet je pas actie ondernemen als er ziekteverschijnselen zijn (een listeria-infectie lijkt op griep). Ten tweede kan een eventuele besmetting niet à la minuut aangetoond worden. Daar is eerst een kweek voor nodig, die een paar dagen duurt.]
In kattenpoep kunnen eitjes van de toxoplasma-parasiet zitten. Om geen besmetting op te lopen kun je beter niet in aanraking komen met kattenpoep. De eitjes van de parasiet moeten een paar dagen 'rijpen' voordat ze iemand kunnen besmetten.
Wie een kattenbak heeft, doet er daarom slim aan om die elke dag leeg en schoon te maken. Draag daarbij huishoudhandschoenen en was je handen na afloop. Nog beter is het om dit klusje aan een ander over te laten. Ook bij het tuinieren kan je beter handschoenen dragen. Een zandbak kan het best afgedekt worden, als er niet in gespeeld wordt.
Het lijkt voorbarig om je werkomstandigheden tegen het licht te houden als je nog niet zwanger bent. Toch is dat wel belangrijk. Op je werk verblijf je immers een groot deel van je tijd. En als je werkt met giftige stoffen of straling, of veel onregelmatige (nacht)diensten draait, dan kan dat slecht zijn voor je ongeboren kind of het verloop van je zwangerschap.
Het is daarom verstandig om je kinderwens te bespreken met de bedrijfsarts en de werkgever. Soms kunnen er maatregelen genomen worden.
Ook bij het beoefenen van sommige hobby's kun je in contact komen met schadelijke stoffen, zoals bij het werken fotografische chemicaliën (al zal dat met de hedendaagse digitale fotografie niet zo veel meer voorkomen), of bij het knutselen met lijm of verf.
Door een seksueel overdraagbare aandoening (SOA) kan de vruchtbaarheid van vrouwen en mannen afnemen. Dat komt doordat sommige SOA's de eileiders of zaadleiders kunnen verstoppen. Ook voor het ongeboren kind of het verloop van de zwangerschap kan een SOA een risico zijn.
De risico's verschillen per SOA. Als je denkt dat je een SOA hebt, is het verstandig om dat te laten onderzoeken voordat je zwanger wordt. De meeste SOA's zijn goed te behandelen, het liefst voordat je zwanger bent.
Medicijnen kunnen de vruchtbaarheid beïnvloeden bij vrouwen en mannen. Ook kunnen er bij de baby aangeboren afwijkingen ontstaan door het gebruik van medicijnen. Dit geldt voor alle soorten medicijnen: medicijnen op recept, zelfzorgmiddelen zoals pijnstillers, en homeopathische middelen. Lees goed de bijsluiter voordat je een medicijn gebruikt.
Als je zwanger bent, of wilt worden, is het verstandig om dit door te geven aan de huisarts en de apotheek. Zij kunnen daar dan rekening mee houden.
[Noot van de redactie: medicijnen kunnen inderdaad gevaarlijk zijn, maar soms kom je er domweg niet onderuit. Het is dan een kwestie van zorgvuldig afwegen wat je wel en niet moet doen, en soms kunnen er alternatieven zijn. We hebben dit uitvoerig beschreven in ons artikel Dat slik ik niet - over medicijngebruik bij zwangerschap, zwanger worden en borstvoeding.]
De bovenstaande zaken heb je meestal zelf in de hand (hoewel het aanpassen van een bepaalde levensstijl, zoals roken, soms niet eenvoudig is). Daarnaast zijn er echter factoren waar je geen invloed op hebt.
Je bent bijvoorbeeld ouder dan 36 jaar. Of misschien heb je in een vorige zwangerschap complicaties gehad. Je hebt misschien een chronische ziekte, of er komt een erfelijke ziekte voor in de familie van jou of je partner. Ook al heb je op dit soort zaken geen invloed, toch het is goed om er vooraf bij stil te staan. Soms zijn er maatregelen mogelijk die de gezondheidsrisico's voor jou en je toekomstige kind verkleinen.
Voor een uitgebreide inventarisatie van mogelijke risico's kun je terecht op www.zwangerwijzer.nl. Daar vind je een vragenlijst om allerlei gezondheidsrisico's in kaart te brengen. Als blijkt dat er risico's zijn, dan geeft de website meer informatie.
Met een goede voorbereiding van de zwangerschap kun je veel doen om de kans op een zwangerschap te vergroten en een goed verloop ervan te bevorderen. Voor advies kun je altijd terecht bij je huisarts of een verloskundige. Op verschillende plaatsen in het land houden verloskundigen speciale kinderwensspreekuren. Voor meer informatie daarover, kijk op strakszwangerworden.nl.
