4 mei 2011 door Suzan Put
Hoe ontstaan gaatjes en hoe kun je ze voorkomen? Kinderen van ouders die weten hoe het zit, krijgen minder gaatjes!
Regelmatig krijg ik de vraag of de tanden van een baby nog gepoetst moeten worden nadat die 's avonds aan de borst zo lekker in slaap is gevallen. Ook de vraag of 's nachts voeden de oorzaak kan zijn van het ontstaan van tandbederf, hoor ik vaak.
Hieronder zal ik uitleggen hoe gaatjes kunnen ontstaan en hoe je ze kunt voorkomen. Eén ding is in ieder geval heel duidelijk: kinderen van ouders die weten hoe het zit, krijgen minder gaatjes, zo blijkt uit onderzoek.
Iedereen heeft weleens het witgele kleverig laagje op de tanden gezien. Dat is plaque. In plaque bevinden zich – naast speeksel en voedselresten – verschillende soorten bacteriën. Een groep van die bacteriën, de Streptococcus Mutans, zet (fruit)suikers en zetmeel uit onze voeding om in zuur. Onder een laagje plaque werkt dit zuur in op de tand, waardoor het tandmateriaal oplost. Wij noemen dat een 'zuuraanval'. Wanneer door deze zuuraanvallen, dag na dag, steeds een beetje tandmateriaal oplost en verdwijnt, ontstaat er een gaatje.
Het speeksel in de mond helpt de tand om van zo'n zuuraanval te herstellen. Maar doordat dit herstelproces veel langzamer gaat dan de zuuraanval, is het belangrijk dat je ervoor zorgt dat er op een dag niet te veel zuuraanvallen (lees: eet- en drinkmomenten) plaatsvinden.
Op het moment dat de eerste tandjes doorbreken, zo rond 6 maanden, zullen ook de eerste cariës-bacteriën in de mond gaan voorkomen. Na een aantal maanden zal er een evenwicht zijn ontstaan tussen de verschillende soorten bacteriën. Maar ook door te knuffelen en te kussen met zijn ouders en verzorgers komt de baby in contact met diverse soorten mondbacteriën.
Cariës is eigenlijk een (besmettelijke) infectieziekte en daarom is het belangrijk om ook voor jezelf voor een gezond gebit te zorgen. Want hoe beter de mondgezondheid en samenstelling van de mondbacteriën van de ouders en verzorgers, hoe gezonder die bacterie-samenstelling ook bij het kind zal zijn.
Vanaf het doorbreken van de eerste tand begin je met poetsen om het aantal schadelijke bacteriën te verminderen. Het algemene advies is om de eerste twee jaar eenmaal per dag de tanden van de baby te poetsen. Ikzelf adviseer om vanaf het begin de tanden van je kind, net als de rest van het gezin dat doet, gewoon twee keer per dag te poetsen.
Poetsen doe je met een zachte tandenborstel, en peutertandpasta met fluoride (in de volksmond vaak 'fluor' genoemd, maar dat is iets anders). Wanneer een kind 6 jaar is, kun je overstappen naar een gewone tandpasta. Als je kind het durft, is een elektrische tandenborstel erg makkelijk in het gebruik.
De motoriek om zelfstandig de tanden goed te kunnen poetsen, is pas rond het 10e jaar voldoende ontwikkeld. Het is daarom belangrijk dat tot minstens het 10e jaar de ouders de tanden van het kind poetsen, of ze in ieder geval goed napoetsen.
Fluoride is een sporenelement dat van nature voorkomt in voeding en in sommige gebieden ook in het kraanwater. Fluoride helpt bij het herstelproces van een zuuraanval.
Wanneer fluoride steeds in kleine hoeveelheden aanwezig is in de mond, wordt de fluoride tijdens een herstelperiode ingebouwd in het glazuur. Eenmaal ingebouwd, is het tandglazuur minder oplosbaar en daardoor minder gevoelig voor het zuur dat de bacteriën produceren.
Strikt genomen is alles wat een baby naast melk binnenkrijgt, bijvoeding. Ook extra vitamines bijvoorbeeld, vallen onder bijvoeding. En net als bij vitamines is het belangrijk om ook van tandpasta niet te veel te gebruiken. Een goede maatgever is de pinknagel van je kind.
Neem per keer zoveel als de pinknagel van je kind groot is. Peutertandpasta bevat weinig fluoride en daarom is het niet erg als je kind het doorslikt.
Zoals gezegd zorgen (fruit)suikers en zetmeel in voeding ervoor dat bacteriën een zuuraanval op de tanden plegen. Je kunt ervan uitgaan dat in vrijwel alles wat je eet of drinkt, suikers zitten. Het maakt voor de bacteriën niet uit of dit natuurlijke of toegevoegde (fruit)suikers zijn. Net zomin als de hoeveelheid suikers de bacteriën iets uitmaakt. Iedere keer als je iets eet, eet je suikers en die suikers vormen het startpunt van een zuuraanval.
Het is daarom niet alleen belangrijk wat en hoeveel je eet, maar vooral het aantal eet- en drinkmomenten op een dag. Het advies is daarom niet de hele dag door te eten, maar je te beperken tot drie hoofdmaaltijden en maximaal vier tussendoortjes. Dat is inclusief drinken.
Alleen water en (moeder)melk kunnen onbeperkt gedronken worden.
In koemelk en moedermelk zitten ook suikers (lactose), maar melk heeft geen negatief effect op de tanden. Koemelk bevat veel mineralen, waardoor de zuren van de bacteriën hun 'werk' niet kunnen doen. Moedermelk bevat niet zoveel van die mineralen maar wel levende cellen die een actief afweermechanisme vormen voor de bacteriën.
Let op! Kunstmatige zuigelingenvoeding is weliswaar van koemelk gemaakt, maar de koemelk wordt in de fabriek bewerkt, waardoor veel van de oorspronkelijk aanwezige mineralen verloren gaan. Kunstvoeding mist ook de levende cellen van moedermelk. Die kunnen niet worden toegevoegd.
Kunstmatige zuigelingenvoeding kan hierdoor dus wel degelijk de oorzaak zijn van gaatjes (cariës). Je kind een fles kunstvoeding meegeven naar bed, kan rampzalige gevolgen hebben voor het gebit.
Na een fles kunstvoeding die je kind voor het slapengaan drinkt, zal je dus nog moeten poetsen! De commerciële slaappapjes bevatten erg veel toegevoegde suikers en zijn dus om voor de hand liggende redenen af te raden.
Overdag wordt er in de mond veel speeksel aangemaakt. Speeksel heeft verschillende functies:
's Nachts wordt er minder speeksel aangemaakt, en is de mond droger. Hierdoor kan het zuur veel agressiever inwerken op de tanden. Het is dus belangrijk om voor het slapengaan de tanden te poetsen en de etensresten en de plaque zoveel mogelijk te verwijderen.
's Nachts kun je zonder meer water of moedermelk geven. Iedere andere vorm van voeding of vocht geeft een zuuraanval. In de nacht is het klimaat in de mond niet optimaal om hierop een goed herstelproces te starten.
