8 april 2022

Begrijpend lezen oefenen: hoe en waarom?!

Wat is begrijpend lezen?

Begrijpend lezen is het snappen van wat je leest. Dit kan pas als je eerst hebt leren lezen, het technisch lezen. Bij technisch lezen leer je letters en klanken die bij elkaar horen en kun je zo van m-aa-n het woord maan maken. Het gaat over het aanleren van een leestechniek. Hoe lees je. Na het technisch lezen komt begrijpend lezen: het snappen (begrijpen) van de tekst. Wat lees je precies? Wat bedoelen ze met de tekst, wat voor toon gebruikt de schrijver en hoe haal je dingen uit de context?

Waarom is begrijpend lezen belangrijk?

Begrijpend lezen is eigenlijk de basis van leren. Als je snapt wat je leest, dan heb je daar een leven lang plezier van. Niet alleen bij taal, maar ook bij rekenen, aardrijkskunde, geschiedenis en andere vakken. Als je de tekst goed begrijpt, kun je een oefening ook beter maken. Dit is zo op de basisschool, op de middelbare school, maar ook bij een vervolgopleiding en later in je werk.

Goed begrijpend lezen helpt een kind dus de rest van zijn leven. Pitti Redeker, freelance vakspecialist begrijpend lezen bij Squla: “In deze tijd zijn kinderen gewend aan 'snelle’ berichtjes op hun mobiel. Hierdoor wordt er steeds minder begrijpend gelezen. En juist dat ‘diepere’, geconcentreerde lezen is zo waardevol voor kinderen. Ze verwerven nieuwe kennis en leren bijvoorbeeld verbanden leggen. Maar leesonderwijs gaat bovenal om leesplezier bevorderen. Dat gebeurt op school én thuis.”

Onderwijs en school

Topografie oefenen saai? Niet met deze leuke tips!

Hoe leer je begrijpend lezen?

Om goed begrijpend te kunnen lezen, moet je het technisch lezen onder de knie hebben. Er zijn drie dingen die begrijpend lezen makkelijker maken:

• Je moet vlot kunnen lezen.
• Je hebt een grote woordenschat.
• Je beschikt over brede algemene kennis.
• Je vindt het leuk om te lezen.

Als je kind deze dingen kan en heeft, betekent dit niet gelijk dat het een ster is in begrijpend lezen. Dat kost namelijk moeite en veel oefening. Bij begrijpend lezen moet je jezelf voor, tijdens en na het lezen steeds dingen afvragen. Zo leer je een tekst begrijpen.

Leesstrategieën begrijpend lezen

Een leesstrategie helpt je bewust de betekenis van een tekst achterhalen. Wat is jouw doel en hoe ga je dat met het lezen van de tekst halen? De strategieën voor begrijpend lezen worden vaak ‘De 4 V’s’ genoemd. Deze stappen helpen om teksten begrijpelijk te maken. Deze strategieën zijn geen doel op zich maar kunnen je helpen om een tekst beter of sneller te begrijpen.

• Voorkennis gebruiken: wat weet je al van een onderwerp? Heb je er iets over gelezen, gezien of gehoord? Door te bedenken wat je al van iets weet, verbind je oude en nieuwe kennis met elkaar.
• Voorspellen: als je alleen naar de titel en de plaatjes kijkt, wat denk je dan? Lijkt het je een leuke tekst of een spannend boek? Waarover denk je dat de tekst gaat? Je kunt het verhaal ook voorspellen door een stukje te lezen en dan bedenken hoe het verder gaat. Tijden het lezen kijk je of je voorspelling klopt. Zo ben je actief met de tekst bezig en leer je conclusies te trekken.
• Visualiseren: als je de woorden leest, welke beelden zie je dan? Hoe ziet de hoofdpersoon eruit? Kun je een filmpje maken in je hoofd als je een hoofdstuk hebt gelezen? Welke woorden zie je gelijk als plaatje en over welke woorden moet je nadenken? Visualiseren helpt om grip te krijgen op de tekst.
• Vragen bedenken: Voor, tijdens en na het lezen bedenk je vragen over de tekst. Wat is nog lastig? Wat vind je van de hoofdpersoon? Zou jij dit ook zo doen of vinden? Wat wil de tekst dat je doet? Dit helpt om gemotiveerd een tekst te lezen.

Naast de 4 V’s zijn er verschillende manieren om een tekst te lezen:

• Oriënterend lezen: voor een algemeen beeld van de tekst. Check snel de titel, tussenkopjes, bron, de inhoudsopgave, afbeeldingen en tabellen.
• Globaal lezen: hierna weet je al wat meer over de inhoud van een tekst. Je leest de eerste en laatste zin van een alinea en kijkt wat het doel en de kernzin van de alinea’s is.
• Intensief lezen: je leest een hele tekst of een bepaald deel. Je pikt de belangrijke dingen eruit en weet wat minder belangrijk is in de tekst. Je let op de verbanden tussen de alinea’s en zorgt dat je ook de moeilijke woorden begrijpt.
• Zoekend lezen: voor als je naar iets specifieks op zoek bent. Lees alleen de stukken die voor jou belangrijk zijn. Je checkt snel de tekst, waar kun je de informatie waar je naar op zoek bent vinden? Let op opvallende woorden en cijfers. Dit stuk tekst lees je nauwkeurig.

Wat leer je begrijpend lezen per groep?

Gelukkig hoeft een kind uit groep 4 nog geen aardrijkskundeboek te snappen - het bouwt langzaam op. Het doel is om kinderen te leren informatie te halen uit informatieve en instructieve teksten, met daarbij ook schema’s, tabellen en digitale bronnen. Hieronder kort wat je kind leert in elke groep en hoe jij hem/haar daarbij kunt helpen.

Groep 3 en 4

Dit leert je kind: in groep 3 ligt de focus helemaal op het leren lezen. Dat is moeilijk genoeg. Begrijpend lezen komt pas in groep 4. Hier leren ze eenvoudige teksten lezen en begrijpen. Je kind leert bepalen waar een tekst over gaat, door te kijken naar de titel, de afbeeldingen, etc. Ook leert hij te bedenken wat hij al weet van het onderwerp, zodat hij verbanden kan leggen. De leerkracht helpt hier nog heel veel bij.
Hoe kun jij helpen? Door thuis veel te (laten) lezen, voor te lezen en vragen te stellen over het verhaal en de plaatjes erbij.

Groep 5 en 6

Dit leert je kind: in groep 5 en groep 6 leert je kind conclusies te trekken uit een tekst en voorspellingen te doen over wat er gaat komen. Hij leert moeilijke zinnen makkelijker te maken en hoe hij de betekenis van een woord kan afleiden uit de rest van de tekst. Ook leert hij meer over de structuur van teksten, bijvoorbeeld dat je aan het begin de hoofdpersoon leert kennen, dat er daarna dingen gebeuren en dat het laatste stuk het verhaal afrondt. Je kind leert dit steeds meer zelfstandig te doen, onder aanmoediging van de leerkracht.
Hoe kun jij hierbij helpen? Je kind oefent op school veel met verwijswoorden en signaalwoorden. Dit zijn de woorden waarmee je verbanden kunt leggen. Help je kind in de tekst te vinden waar het verwijs- of signaalwoord naar verwijst. Bijvoorbeeld: De juf kwam zingend binnen. Ze had een groene rok aan. Lynn vond hem mooi. → Naar wat verwijst ‘hem’? (oefenen met verwijswoord) ‘De juf bleef haken achter de tafel met haar rok, daardoor viel ze.’ → Waarom viel de juf? (oefenen met signaalwoord)

Groep 7 en 8

Dit leert je kind: in de laatste groepen van de basisschool worden de teksten en de gebruikte woorden lastiger. In de teksten zitten bijvoorbeeld veel meer uitdrukkingen. Je kind leert samenhang te zien tussen zinnen en alinea’s. Ook kritisch nadenken en verbanden leggen leert hij in groep 7 en groep 8. Hierdoor kan hij steeds beter tussen de regels doorlezen. Hij leert zelf informatie opzoeken en deze te ordenen en met elkaar te vergelijken.
Hoe kun jij hierbij helpen? merk je dat je kind moeite heeft met de moeilijke teksten? Oefen dan met makkelijkere teksten. Help je kind kritisch naar zichzelf te kijken: heb ik de tekst goed gelezen? Was ik er wel met mijn hoofd bij? Snap ik wat ik gelezen heb? Wat snap ik nog niet? Hoe zorg ik dat ik het wel snap?

Voor ouders: hoe oefen je begrijpend lezen?

Begrijpend lezen is niet makkelijk, maar gelukkig geldt hier wel: oefening baart kunst. Je kunt je kind op heel veel manieren helpen:

• ‘Gewoon’ veel lezen. Hoe meer plezier je kind in het lezen heeft, hoe makkelijker het is om veel te oefenen. En dat hoeft echt niet altijd een boek te zijn! Alles is oefenmateriaal: van kookboek tot strip en van de Donald Duck tot reclamefolder. Zo help je je kind beter te lezen, een grotere woordenschat op te bouwen en meer algemene kennis op te doen: drie fundamentele dingen die je kind helpen een tekst te begrijpen.
• Deel je eigen kennis: leg veel uit en benoem wat je tegenkomt.
• Lees veel samen. ‘s Avonds een boek voor het slapen gaan, een bericht in de krant of in de nieuws-app of het menu van een restaurant. Lees niet alleen zelf voor aan je kind, maar laat hem ook eens aan jou voorlezen.
• Breid jullie woordenschat uit. Merk je dat je kind een woord nog niet begrijpt? Kijk of je samen achter de betekenis kunt komen. Om ervoor te zorgen dat het woord blijft hangen, is herhaling belangrijk - dus lees het nog eens, gebruik het in een zin, etc.
• Lees ‘hardop’. Als je samen leest, lees dan niet alleen de tekst. Vertel ook wat je denkt terwijl je de tekst leest. Pas zelf de leesstrategieën toe, zodat je kind leert hoe hij dat ook kan doen. Dit voelt in het begin heel gek, maar het gaat steeds makkelijker. Je kind is op deze manier veel meer betrokken bij het verhaal.
• Gebruik een online oefenprogramma. Er zijn tegenwoordig ook heel veel mogelijkheden om online te oefenen met begrijpend lezen, zoals met Squla. In dit programma kan je kind zelf een thema kiezen waarover hij wil lezen. Als een thema aansluit bij zijn interesses, krijg je kind meer plezier in lezen. Elk thema heeft verschillende soorten teksten en is afgestemd op het juiste AVI-leesniveau. Binnen een thema zijn verschillende niveaus:, makkelijk, gemiddeld en moeilijk - zodat je kind het niveau kan kiezen waar hij aan toe is. Zo blijft het oefenen leuk. Bij elke tekst hoort een quiz, waarin je kind vragen beantwoordt over de tekst. Ook hier is nagedacht over de opbouw. Zo leert je kind spelenderwijs de leesstrategieën toepassen, waardoor het steeds meer automatisch gaat.

In dit artikel lees je nog meer tips om te oefenen met begrijpend lezen.

Het belangrijkste van begrijpend lezen

Soms lijkt de nadruk te liggen op het doel van een alinea, het vinden van de signaalwoorden of uitvogelen wat de bedoeling van de schrijver is met een tekst. Maar als je kind plezier heeft in het lezen, dan gaat dat oefenen vanzelf. Oefening baart kunst. Kijk of je kunt vinden wat voor soort teksten, welke boeken of welke artikelen je kind leuk vindt om te lezen en of je hier op in kunt spelen. Dit kunnen ladingen boeken uit de bibliotheek zijn, online quizzen zoals bij Squla of de handleiding van spelletjes die je samen speelt. Begrijpend lezen hoeft helemaal niet stom of saai te zijn, alleen het is even zoeken naar de manier die voor jouw kind werkt.

Dit artikel is samen met onderwijspartner Squla geschreven.