30 april 2005 door Christien van Gool

Beekmans: "Je moet van die kinderen houden, daar gaat het om"

"Naarmate ik op een lager niveau van onderwijs terecht kwam, heb ik meer oog gekregen voor de problemen die deze kinderen hadden", zeg je in de inleiding van je boek. Maar heeft het niet veel meer te maken met hun achtergrond dan met hun niveau? Dit soort leerlingen hééft toch gewoon meer problemen?

De leerlingen waarmee ik de afgelopen 10 jaar het meest heb gewerkt, de zogenaamde nieuwkomers, hebben sowieso hun problemen. Problemen die Nederlandse kinderen niet hebben. Zij moeten wennen aan dit land, net als hun ouders. Die ouders zijn mensen die hier niet of nauwelijks geworteld zijn. Hun kinderen leren de taal vaak sneller, assimileren ook sneller.

Soms ontstaat er zo een grote generatiekloof. Soms ook verliezen kinderen het respect voor hun ouders. Zich ontheemd voelende ouders kunnen ook hun zelfrespect verliezen, hun gevoel van eigenwaarde, en niet meer in staat zijn hun kinderen leiding en sturing te geven.

Dat maakt het er allemaal niet beter, niet makkelijker op. Maar het is waar wat je zegt: hoe lager het niveau, hoe meer problemen thuis. Het is geen ijzeren wet, er zijn ook heel beperkte kinderen uit heel gelukkige gezinnen, maar het percentage probleemgezinnen is op een lager niveau van onderwijs inderdaad hoger.

Zijn de problemen de laatste jaren toegenomen?

Ik denk dat dat waar is, eenvoudig omdat er in Nederland meer ontheemde en ontwortelde mensen rondlopen dan 10 of 20 jaar geleden.

In hoeverre speelt de tijdgeest hier een rol? Heeft dit direct invloed op de situatie in de klas? Want je zegt ook: "Voor de klas staand merk je nauwelijks waar die kinderen eigenlijk vandaan komen."

Je bedoelt: zie ik nu problemen waar ik die vroeger niet zag? Natuurlijk. En natuurlijk speelt de tijdgeest ook een rol. Maar die tijdgeest ontstaat ook niet toevallig. Het heeft allemaal met aantallen te maken. Een paar migranten die het hier moeilijk hebben, dat is geen probleem, maar een paar duizend of een paar honderdduizend, ja, dan komen de zaken anders te liggen. Dat gaan we dan wel merken. Ook in de klas ja.

Je merkt het in de klas altijd, altijd, als het in een gezin niet lekker loopt. Kinderen gaan zich dan raar gedragen, teruggetrokken, of juist agressief. En je moet niet te veel probleemgevallen in een klas hebben, want dan wordt dat een heel vervelende klas.

In je verhalen zie je een duidelijke verschuiving van de lol om wat er in de klas gebeurt tot allerlei problemen die zich rondom de lessen afspelen, zoals spijbelen, eruit sturen, en gesprekken met ouders. Zijn de problemen toegenomen door de softe houding zoals nu door veel mensen wordt beweerd? Zou een andere aanpak tot minder problemen hebben geleid?

Wat ik al zei: het heeft vooral met aantallen te maken. Hoe groter het aantal buitenlanders dat je binnenlaat, mensen uit totaal andere culturen, hoe meer problemen je zult hebben. Dat past zich niet allemaal zomaar aan, dat kunnen die mensen eenvoudig niet. Ze horen er ook niet allemaal zomaar bij, zo verschillend en anders als ze zijn. Dus krijg je spanning tussen hun en onze cultuur. Vooral voor hun kinderen. Daarom hebben we met die kinderen ook problemen.

Ik weet niet of een andere aanpak tot minder problemen zou hebben geleid. Ik behoor in ieder geval niet tot de critici van het Nederlandse beleid. We zijn heel goed voor die mensen geweest, en dat zijn we nog steeds. Je gaat jezelf niet verwijten dat je 'te goed' bent geweest, dat is waanzin. Nederland hoeft zich nergens voor te schamen.

Wel moeten we wat ons lief is, beschermen. Die 'andere culturen', om ze zo maar te noemen, krijgen natuurlijk ook een stem, ze zijn hier met velen. Maar het mag nooit een stem worden die datgene wat we als typisch Nederlandse verworvenheden beschouwen, overschreeuwt, of zelfs monddood maakt.

Je hebt een vreemde carrière gevolgd. De meeste docenten gaan van een lager niveau naar een hoger niveau. Maar jij bent steeds verder afgezakt, van havo/vwo naar praktijkschool, de laagste vorm van het vmbo. Was dat een bewuste keuze?

Volgens mij bestaat er niet zoiets als een 'bewuste keuze'. Bij mij werkt het in ieder geval niet zo. Er doet zich iets voor, een mogelijkheid, je kunt ergens anders instappen, het spreekt je wel of niet aan, en je doet het of je doet het niet. Ik ben na mijn studie begonnen bij de Volkskrant, ging toen het onderwijs in, keerde na 5 jaar terug naar de Volkskrant, ging 2 jaar later het onderwijs weer in, en ik zit hier nu inmiddels weer 5 jaar.

Je beschrijft hoe je destijds discussies had met leerlingen over Salman Rushdie (p.73). Hoe doe je de discussies met leerlingen nu? Is er veel veranderd in de afgelopen tijd?

Ik praat nog steeds graag met leerlingen, maar de leerlingen aan wie ik nu lesgeef, zitten op een praktijkschool. Dat moet je niet vergeten, dat is lager dan vmbo, bijna speciaal onderwijs. Ik zit hier veel meer in een opvoedende rol. In 6 vwo kun je als gelijken discussiëren, hier ben ik veel meer bezig ze de ogen te openen. "Maar Said, heb je daar dan wel aan gedacht?"

Waarom wordt er geen onderhoud meer gepleegd aan de schoolgebouwen? Geldt dit voor alle schoolgebouwen in Amsterdam? Is het de gemeente die verantwoordelijk is voor de schoolgebouwen? Hebben de nieuwe maatregelen voor het achterstandenbeleid invloed op de gelden die de school krijgt?

In het algemeen zou er wel veel meer geld naar het onderwijs moeten. Vooral naar de zwarte scholen. Dat zouden prachtig mooi ingerichte scholen moeten zijn, waarvan leerlingen denken: "Goh, dat ik hier mag komen..."

Word je niet vreselijk moedeloos van dit soort situaties? Hoe houd je dat vol? Zijn mannen hier beter tegen bestand dan vrouwen? Ik zou hier niet zo goed tegen kunnen!

Ik weet niet of mannen er beter tegen kunnen. Wat ik wel weet is dat mijn collega's in overgrote meerderheid vrouw zijn, en die lopen toch niet weg.

Je moet van die kinderen houden. Daar gaat het om. Het maakt niet uit waar we ze voor opleiden, wat ze later worden. Als je het gevoel hebt dat je ze vandaag een stap verder hebt kunnen helpen, dan geeft dat veel bevrediging. Of alleen dat je leuk contact hebt gehad, dat je een blij gezicht hebt gezien. Daar doe je het voor.

Het vmbo zit nogal in het verdomhoekje. Daarom is er een initiatief van een aantal prominente figuren om het vmbo op te krikken, waaronder de Commissaris van de Koningin Fransen. Heeft dat kans van slagen?

Ik weet niet zoveel van dat initiatief, maar het lijkt me gedoemd te mislukken. Het uitgangspunt deugt niet. "Het vmbo heeft een slecht imago, dat gaan we verbeteren." Je moet je onderwijs verbeteren. Dat is het enige wat ertoe doet. En dat doe je door docenten beter te betalen, door scholen beter uit te rusten, en door scholen meer vrijheid te geven in het ontslaan van personeel.

Scholen hebben nu geen enkele mogelijkheid om een personeelsbestand op te bouwen dat uit de allerbesten bestaat. Als Piet eenmaal is aangenomen, dan kom je als school nooit meer van Piet af, hoe groot de wanprestatie van Piet ook is. De bonden houden Piets positie sterk. Dat is misdadig tegenover de leerlingen.

Een hand kan niet klapt

door: Kees Beekmans

uitg.: het Spectrum

ISBN 9027497206

240 pag.

EUR 15,95