11 maart 2022
Veel mensen kennen hersenvliesontsteking als nekkramp; specialisten spreken over meningitis en ook wel over bloedvergiftiging (sepsis). Hoe het zit, waar je op moet letten en wat je moet doen, lees je hier.
Veel mensen denken dat hersenvliesontsteking altijd met vlekjes en nek-stijfheid gepaard gaat, zeer snel verloopt en al snel fataal is wanneer je niet meteen medische hulp zoekt. En dat er een vaccin zou zijn tegen de virale vorm. In de praktijk ligt het anders.
Hieronder leest u precies hoe het zit. De tekst is opgesteld op basis van informatie van de Nederlandse Meningitis Stichting.
Inhoud van deze pagina:
1. Snelhulp (korte versie, voor noodgevallen)
2. Alle feiten op een rijtje (lange versie, om rustig te lezen)
Hersenvliesontsteking (meningitis) is een ontsteking van de hersenvliezen, veroorzaakt door een bacterie of een virus. De bacteriële vorm is het ernstigst, maar komt minder vaak voor dan de virale vorm.
Hersenvliesontsteking ziet er in het begin vaak uit als een zeer zware griep. Meestal is er sprake van nek-stijfheid, maar niet altijd. Je kindje wordt in 1 à 2 dagen steeds zieker. De ziekte kán fataal aflopen.
Hersenvliesontsteking kan zelfstandig optreden, maar ook als bijverschijnsel:
Symptomen van hersenvliesontsteking kunnen zijn:
Bij zuigelingen kunnen dezelfde symptomen zichtbaar zijn als bij kinderen, maar ook:
Bloedvergiftiging (sepsis) wordt veroorzaakt door dezelfde ziektekiemen die verantwoordelijk zijn voor hersenvliesontsteking, maar is een stuk gevaarlijker doordat de ziektekiemen zich ongecontroleerd vermenigvuldigen in de bloedbaan. In 20% van de gevallen is de afloop dodelijk.
De symptomen van sepsis kunnen dezelfde zijn als bij hersenvliesontsteking, met als bijzonderheden:
Hersenvliesontsteking (meningitis) is een ontsteking van de hersenvliezen die de hersenen omvatten, andere vliezen dan de hersenvliezen die doorlopen in de rug. De ontsteking kan worden veroorzaakt door virussen of door bacteriën.
In het begin ziet het er vaak uit als een zeer zware griep. Meestal is er sprake van nek-stijfheid, maar niet altijd. De patiënt wordt in 1 à 2 dagen steeds zieker. De ziekte kan dodelijk zijn.
De meeste patiënten genezen zonder er iets aan over te houden. Maar soms is meningitis fataal of zijn er al dan niet blijvende restverschijnselen, zoals:
Er bestaan twee soorten hersenvliesontsteking: bacteriële meningitis en virale meningitis. De virale vorm komt vaker voor dan de bacteriële, maar de bacteriële is gevaarlijker.
Bacteriële meningitis wordt veroorzaakt door bacteriën.
Op dit moment zijn de meest voorkomende vormen van bacteriële hersenvliesontsteking:
De bovengenoemde vormen van bacteriële meningitis komen het meeste voor omdat er nog geen goed werkende vaccins voor beschikbaar zijn.
Tot 1993 was de Hib-bacterie de grootste boosdoener, met name bij kleine kinderen. Sinds 1993 worden kinderen echter ingeënt tegen de Hib-bacterie, waardoor deze vorm in Nederland vrijwel niet meer voorkomt.
Virale meningitis wordt veroorzaakt door diverse virussen (ziekteverwekkers die veel kleiner zijn dan bacteriën) en is zelden levensbedreigend. Men is meestal minder ziek dan bij een bacteriële vorm, maar je kunt er wel sterk door verzwakken en het kan langdurige klachten als hoofdpijn en moeheid geven.
Tegen virale hersenvliesontsteking helpen geen antibiotica, alleen rust.
De meest voorkomende symptomen van meningitis – zowel bacterieel als viraal – zijn de volgende, al of niet in combinatie met elkaar:
Nek-stijfheid (het laatste item) wordt ook wel nekkramp genoemd. Dus: nekkramp is een symptoom van hersenvliesontsteking en niet de ziekte zelf.
Het ziektebeeld ontwikkelt zich meestal over een periode van 1 à 2 dagen.
Naast de bovengenoemde – algemene – symptomen kunnen zuigelingen ook andere symptomen vertonen:
Sepsis (bloedvergiftiging) wordt veroorzaakt door dezelfde bacteriën en virussen die ook verantwoordelijk zijn voor hersenvliesontsteking, en treedt op als deze organismen zich ongecontroleerd gaan vermenigvuldigen in de bloedbaan. Sepsis kan een gevolg zijn van hersenvliesontsteking, maar kan ook 'zelfstandig' optreden. Juist dat laatste is verraderlijk, doordat de bekende hersenvliesontsteking-symptomen (zoals nek-stijfheid) kunnen ontbreken.
Sepsis kenmerkt zich door een zeer plotseling optredend ziektebeeld. De omslag van gezond naar heel erg ziek gebeurt van het ene op het andere moment.
Bij sepsis is snel handelen van groot belang, maar ook dan is er geen garantie dat de patiënt blijft leven.
Ongeveer 20% van de patiënten overlijdt. Eveneens zo'n 20% houdt restverschijnselen over, zoals:
Sepsis kan dezelfde symptomen hebben als meningitis (zie boven).
Het meest opvallende van sepsis is echter dat het samengaat met paarse vlekjes: in 80 % van de gevallen zijn er kleine punt-bloedinkjes zichtbaar, die niet weggedrukt kunnen worden (bijvoorbeeld met een glas). Deze vlekjes worden snel groter en vormen verse bloed-uitstortingen. De vlekjes komen echter niet altijd, en soms pas later.
Vaak klaagt de patiënt over extreme spierpijn. Ook opvallend is een zeer snel verlopend ziektebeeld: tussen de 4 en 24 uur. Een kind speelt bijvoorbeeld om 2 uur nog buiten en om 6 uur is het zwaar ziek.
Let op: bij sepsis is er vaak geen nek-stijfheid (nekkramp) als symptoom.
De bacteriën die meningitis of sepsis veroorzaken, leven van nature vaak achter in de neus of de keel. Mensen van alle leeftijden kunnen hiervan drager zijn, zonder ziek te worden. De bacteriën worden verspreid door uitademen, hoesten, niezen, zoenen of schreeuwen (denk aan de discotheek/kroeg/etc).
Risicogroepen zijn:
Waarom de een wel ziek wordt en de ander niet, is niet bekend. Factoren die mee kunnen spelen zijn:
1. Hersenvliesontsteking kan zelfstandig voorkomen, maar ook als bijverschijnsel:
2. Als de moeder drager is van Streptokokken Groep B (wat bij 1 op de 10 vrouwen het geval is), en als de vliezen lange tijd gebroken zijn voordat de baby geboren wordt, dan bestaat er een risico voor het ontstaan van neonatale meningitis bij de baby.
3. Bij nek-stijfheid of luierpijn hoeft er niet per se sprake te zijn van meningitis. Deze verschijnselen zijn echter wel altijd een reden om naar de dokter te gaan.
4. Meningitis gaat niet altijd gepaard met nek-stijfheid of luierpijn. Als er een vermoeden is van meningitis, ga dan naar de dokter en wacht dus niet tot het kind ook nek-stijfheid of luierpijn krijgt.
5. Als uw kind opvallend ziek is (koorts, overgeven, grauw, suffig, spierpijn), raadpleeg dan altijd een arts.
Als er sprake is van hersenvliesontsteking of sepsis, voelen veel ouders meteen 'dat er iets niet klopt', los van de genoemde symptomen. Het is niet zomaar een griep, het is serieus. Een gevoel dat soms moeilijk over te brengen is op de huisarts. Dat betekent dus: doordrammen tot hij of zij je serieus neemt. Gebeurt dat niet, ga dan zonder verwijzing naar de spoedeisende hulp.
Voor meer informatie en lotgenoten-contact kunt u contact opnemen met:
