24 april 2009 door Nadia Eversteijn

Stotteren door meertalige opvoeding? (3½ jr)

Onze dochter wordt drietalig opgevoed, omdat ik (de moeder) Russisch ben, de vader is Nederlander en we wonen in Engeland.

Onze dochter is 3½ jaar en sinds zij naar de crèche gaat en Engels leert, stottert ze. (Ze herhaalt de eerste lettergrepen van de woorden). Op dit moment merk ik het vooral sterk in haar Russisch.

Wat kunnen we doen?

Opvoeding en gedrag

Van vechtscheiding tot alleenstaande vader: "Mijn strijd tegen burn-out en eenzaamheid"

Antwoord

De kans is vrij groot dat uw dochtertje slechts tijdelijk stottert, en dat dat komt doordat er op dit moment zo veel gebeurt in haar taalontwikkeling. Hieronder zal ik uitleggen hoe u dat tijdelijke stotteren, ook wel 'ontwikkelingsstotteren' genoemd, kunt onderscheiden van 'echt stotteren', en hoe je daar het beste mee om kunt gaan.

Ontwikkelingsstotteren

Ontwikkelingsstotteren treedt op als een kind, dat volop bezig is met het verwerven van een of meer talen, tijdelijk niet vloeiend praat omdat er in zijn hoofd zoveel tegelijk gebeurt.

Een goede beschrijving van dit verschijnsel vindt u onder andere in twee artikelen die we hier eerder over gepubliceerd hebben:

• Stotteren tijdens het leerproces en
• Is 2-jarige haperaar een toekomstig stotteraar?

In die artikelen ging het om eentalige kinderen. Maar ook bij meertalige kinderen, zoals uw dochter, komt het natuurlijk voor. Bij hen speelt immers dezelfde problematiek. En soms nog wel wat sterker, als ze onder druk komen te staan vanwege een extra taal erbij.

Kenmerken van ontwikkelingsstotteren

Ontwikkelingsstotteren heeft de volgende kenmerken:

• Het kind herhaalt af en toe lettergrepen of woorden één of twee keer op dé-dé-deze manier. Bij deze vorm van niet vloeiend spreken kunnen ook aarzelingen en pauzes horen, en opvullende woordjes als 'uh' en 'uhm'.
• Het niet vloeiend spreken komt en gaat in periodes die enkele weken duren. Zo'n stotterperiode geeft aan dat het kind weer door een nieuw leerstadium gaat. Het treedt vooral op tussen de leeftijd van 1½ en 5 jaar.
• Het treedt vooral op als het kind ingewikkelder dingen wil zeggen, zoals nieuw geleerde woorden, lange woorden, en complexere zinnen met bijvoorbeeld het woordje 'omdat' erin.

Bij meertalige kinderen kunnen er 'verzwarende omstandigheden' zijn voor de hierboven beschreven verschijnselen van ontwikkelingsstotteren:

• Als ze meerdere talen in één zin willen gebruiken (wat op zich best mag).
• Als ze veel moeite hebben om het juiste woord of de juiste uitdrukking te vinden in de taal die ze op dat moment spreken.
• Als er tussen de leeftijd van 3 en 5 jaar een taal bij komt. Het stotteren kan vooral verergeren (volgens de literatuur die ik erop nageslagen heb) als de eerste taal nog niet zo sterk ontwikkeld is, of als de ene taal meer gebruikt wordt dan de andere, of als het kind weigert de nieuwe taal te spreken.
• Als deze kinderen – in vergelijking met hun leeftijdsgenoten – nog veel moeite hebben om in een bepaalde taal grammaticaal complexere zinnen te vormen. Het ontwikkelen van deze vaardigheid in alle talen verloopt geleidelijk, maar de talen hoeven niet gelijk op te gaan.

Wat dit alles betekent voor uw dochter, kan ik helaas niet beoordelen. U vertelde bijvoorbeeld niet sinds wanneer ze naar de crèche gaat (waar ze Engels leert), hoe het gesteld is met haar vaardigheid in het Russisch, Nederlands en Engels, en ook niet wat haar sterkste taal is op dit moment.

Stotteren in de sterkste taal

Ontwikkelingsstotteren doet zich vaak het ergst voor in de sterkste taal van het kind. U vertelde dat uw dochter het meest stottert in haar Russisch. Misschien is het Russisch inderdaad haar sterkste taal, omdat dit haar moedertaal is, die ze vanaf de geboorte verwerft... Het zou heel goed kunnen zijn dat haar ontwikkeling in die taal op dit moment een sprongetje maakt.

Als uw dochter in het Nederlands en het Engels niet of nauwelijks stottert, zou dat een sterke aanwijzing kunnen zijn dat het inderdaad gaat om ontwikkelingsstotteren, en niet om 'echt' stotteren.

Echt stotteren zou namelijk moeten optreden in alle talen. (Al kunnen er nuance-verschillen zijn, bijvoorbeeld omdat mensen int de ene cultuur anders reageren op stotteren dan in de andere cultuur: afkeurender of juist geduldiger. Afkeurende reacties kunnen stotteren juist verergeren.)

Echt stotteren

Maar hoe onderscheid je nou ontwikkelingsstotteren van echt stotteren? Echt stotteren kun je onder meer herkennen aan de volgende verschijnselen:

• Het méér dan twee maal herhalen van een klank, op éd-dé-dé-dé-deze manier. Of door het vastzitten op een klank, op deze m-m-m-m-manier.
• Het stijgen van de stemhoogte, en het blokkeren van de adem of het stemgeluid gedurende enkele seconden.
• Gespannen gezichtsspieren, vooral rond de mond.
• De langere duur: het kind blijft langer dan 6 maanden achter elkaar continu stotteren.

Als u twijfelt kunt u gebruik maken van onze
interactieve screening-lijst voor stotteren.

Hoe moet je erop reageren?

Of uw kind nu last heeft van (tijdelijk) ontwikkelingsstotteren, of (langduriger) echt stotteren, het is in ieder geval handig om te weten hoe je er het beste op kunt reageren.

Wat in ieder geval
niet helpt, is tegen je kind zeggen dat het rustiger moet praten, of dat het eerst moet nadenken voordat het iets zegt.

Wat wél helpt, is:

• Zelf ontspannen en rustig tegen het kind praten, en andere gezinsleden aansporen om dat ook te doen.
• Elke dag een paar minuutjes uittrekken om uw kind uw onverdeelde aandacht te geven, zodat het lekker even kan kletsen over alles wat hem of haar bezighoudt.
• Als uw kind u iets vertelt of vraagt, pauzeer dan een paar seconden voor u antwoord geeft. Dat maakt het samen praten minder gehaast.
• Raak niet gehaast of geïrriteerd als het stotteren toeneemt. Uw kind doet immers zijn best om allerlei nieuwe vaardigheden tegelijk toe te passen.
• Steek uw kind af en toe een hart onder de riem. Zeg bijvoorbeeld: "Veel mensen struikelen wel eens over hun woorden hoor, dat geeft echt niet."

Aanvullende adviezen voor meertalige kinderen

De bovenstaande adviezen gelden voor alle kinderen. Voor meertalige kinderen die sinds kort een nieuwe taal leren, wordt het volgende aangeraden:

• Gebruik – als ouder – liever niet meerdere talen in één zin (hoewel dat soms onvermijdelijk is).
• Sta je meertalige kind toe om zelf wel meerdere talen in één zin te gebruiken.
• Versimpel uw eigen taal als u merkt dat uw kind moeite heeft met zijn woordenschat of grammatica in zijn sterkste taal.

Minder talen aanbieden?

Soms wordt aangeraden om het taalaanbod aan stotterende kinderen in de voorschoolse periode te versimpelen, door tijdelijk minder talen aan te bieden.

Persoonlijk ben ik daar geen voorstander van. Ten eerste omdat een kind dat meerdere talen leert, die talen meestal domweg nodig heeft in zijn of haar leefomgeving. Dan heb je dus helemaal geen keuze. En ten tweede omdat een eenmaal opgegeven taal in een later stadium heel lastig opnieuw in te voeren is.

Conclusie

Het lijkt me dus goed om uw dochter rustig de tijd te geven om alle drie haar talen naast elkaar te verwerven. De kans is behoorlijk groot dat het stotteren dan vanzelf weer overgaat.

Voor de bovenstaande informatie ben ik dank verschuldigd aan:

• Henk Boeke (eindredacteur Ouders Online);
• Mirjam Blumenthal (auteur van een handboek dat binnenkort verschijnt);
• De Amerikaanse Stuttering Foundation.