27 april 2007 door Saskia Nihom-Nijstad
Onze jongste dochter van 11 liegt echt over alles. Vaak gaat het dan om zaken waar je niet over hoeft te liegen, zoals "Heb je je tanden gepoetst?" Of: "Heb je je brood opgegeten?".
Dit is nu al zo'n anderhalf jaar aan de gang en we weten niet meer hoe we haar gedrag kunnen veranderen. Zijn we lief, dan liegt ze; zijn we streng dan liegt ze ook.
Hoe moeten we haar benaderen om dit gedrag af te leren?
U zei dat uw dochter vaak liegt over zaken waarover je niet hoeft te liegen. Het is echter nog maar de vraag of dat niet hoeft. Misschien heeft ze wel gegronde redenen om te liegen, zonder dat u of zijzelf zich daar bewust van zijn. Daardoor kan ze ook niet vertellen waarom ze het doet.
Maar nu de vraag hoe het eigenlijk komt dat u het liegen van uw dochter nog steeds niet heeft kunnen stoppen, ondanks uw inspanningen. Om u te helpen daar een antwoord op te vinden, zal ik eerst een korte uitleg geven van jokken en liegen bij kinderen tot ongeveer 12 jaar. Daarna zal ik u een paar suggesties geven om uw dochter te helpen haar lieggedrag af te leren.
Om de gedachten te bepalen:
Onze algemene morele code schrijft voor dat liegen niet toelaatbaar is. Toch wordt liegen in de sociale omgang soms getolereerd en in bepaalde gevallen zelfs geprefereerd boven het vertellen van de waarheid. Dat heet dan 'een leugentje om bestwil'. Zo kun je bijvoorbeeld je oude oma voorliegen dat je de zomervakantie gaat doorbrengen in Zandvoort, terwijl je in werkelijkheid naar Amerika gaat, om te voorkomen dat ze een hartverzakking krijgt bij het idee dat je gaat vliegen.
Ieder kind vertelt wel eens een leugentje. Dat is normaal. Bij jonge kinderen noemen we het overigens niet liegen, maar jokken. Daarvoor zijn minstens twee redenen.
De eerste reden waarom je bij jonge kinderen (tot een jaar of 8) niet van liegen kunt spreken, is dat fantasie en werkelijkheid dan nog vloeiend in elkaar overlopen. Tijdens die zogenaamde 'magische periode' is het nog volstrekt normaal dat kikkers kunnen veranderen in prinsen en dat Sinterklaas over de daken galoppeert. Dus als ze dan iets vertellen wat feitelijk niet waar is, kan het voor hun gevoel best waar zijn. Alles wat ze kunnen bedenken is waar. Bovendien denken jonge kinderen dat hun ouders toch wel alles weten en begrijpen, zodat het ook niet nodig is voor ze, om het allemaal uit te leggen.
Er wordt dus niet voldaan aan het criterium dat je bij liegen tegen beter weten in onwaarheden vertelt. Ze weten domweg niet beter...
De tweede reden is dat bij jonge kinderen het geweten nog niet (goed) ontwikkeld is. Dat begint namelijk pas bij een jaar of 7. Tot die tijd kun je dus zéker niet spreken van liegen, omdat je bij liegen iets vertelt wat strijdig is met je eigen geweten.
Tot zover de jongere kinderen, nu uw dochter van 11. Los van de ontwikkeling van het geweten, begrijpen kinderen in de basisschoolleeftijd natuurlijk best dat ze bepaalde dingen niet mogen. Doen ze het toch, dan gaan ze de waarheid verdraaien omdat ze benauwd zijn voor de reactie van hun ouders als die erachter komen.
Daarom is het heel belangrijk hoe je als ouder reageert. De meeste kinderen vinden het niet leuk als ze betrapt worden. Als je dan als ouders heel erg boos wordt, of als je je kind verwijt dat het nooit eerlijk is, of als je straffen geeft die te zwaar zijn in verhouding tot het ongewenste gedrag, dan werk je in de hand dat je kind de volgende keer opnieuw niet de waarheid vertelt, uit angst voor jouw reactie.
Daar komt bij dat kinderen bang zijn de liefde van hun ouders te verliezen, als ze zich niet goed gedragen. Als hun ouders er dan óók nog achter komen dat ze liegen, dan denken ze dat ze de fel begeerde liefde van hun ouders zeker kwijt raken.
Kinderen met een positief zelfbeeld en voldoende gevoel van eigenwaarde, liegen doorgaans niet zo veel. Kinderen met een laag zelfbeeld daarentegen, liegen meestal veel meer. Misschien omdat ze denken: "Het maakt toch niet uit wat ik doe of zeg, niemand vindt me aardig, dus dit kan er ook nog wel bij."
Of ze missen 'het stemmetje' van binnen dat hen vertelt dat het niet goed is wat ze hebben gedaan. Het geweten dus. Deze kinderen hebben van hun ouders of anderen in hun omgeving te weinig (of verkeerde) normen en waarden meegekregen, waardoor ze zich zelden schuldig voelen over wat ze hebben gedaan en hoe ze daarover liegen.
Wat ook kan, is dat de ouders zelf niet het goede voorbeeld geven. Als een kind eenmaal ontdekt heeft dat zijn eigen ouders ook niet altijd even eerlijk zijn, dan zullen ze dat gemakkelijk overnemen.
Kinderen kunnen emotioneel in de knel komen te zitten als ze het vertrouwen van (of in) hun ouders hebben verloren. Hoe langer en hoe ernstiger een kind emotioneel in de knel zit, hoe vaker zo'n kind zal liegen. Ook over relatief onbelangrijke dingen, zoals tanden poetsen of brood eten. Ze liegen dat het gedrukt staat. Het maakt dan eigenlijk niets meer uit voor ze. Of zoals u zelf zei: "ze liegt als we lief zijn en ze liegt als we streng zijn".
Ik vermoed dat dit bij uw dochter het geval is. Het lijkt alsof er bij haar onderweg iets is misgegaan, waardoor ze emotioneel in de knel is komen te zitten. Hoe het precies zit, kan ik vanaf deze afstand niet zeggen, maar ik adviseer u wel om hulp te zoeken, omdat u er zelf niet goed uitkomt. U kunt beginnen bij uw huisarts (en vragen om een doorverwijzing), maar u kunt ook rechtstreeks naar een vrij gevestigde psycholoog of pedagoog gaan.
Los van de professionele hulp die ik u aanraad, kunt u ook zelf het een en ander doen. Omdat ik denk dat uw dochter een wat gebrekkig zelfbeeld heeft, zou u het volgende kunnen doen om dat te versterken:
Maar bovenal: blijf niet meer te lang worstelen met elkaar zonder hulp van buitenaf!
