19 december 2003 door Joanna Sandberg
Twee vragen over pesten:
Onze zoon (9 jaar, groep 5) weet niet goed hoe hij om moet gaan met plagen. Hij kan er niet goed op reageren en wordt in de meeste gevallen boos op de plager. Dit speelt al een aantal maanden en heeft er inmiddels toe geleid dat hij met steeds minder zin naar school gaat.
Wij proberen hem te helpen, bijvoorbeeld door hem in te laten zien dat boos worden vaak averechts werkt, en dat het beter is als hij probeert te reageren met een grapje. En als het vervelend wordt: eventueel duidelijk maken aan de plager dat hij er niet van gediend is. Daarnaast hebben we hem verteld dat we de schooljuf op de hoogte zullen stellen als er sprake is van aanhoudende plagerijen.
Onze zoon heeft een introvert karakter. Met zijn emoties weet hij niet altijd goed raad. Wij hebben de indruk dat zijn gevoel voor eigenwaarde niet al te hoog is.
Graag uw advies. Is er wellicht een goed boek dat hier nader op ingaat?
Onze dochter (bijna 7, groep 3) had in groep 1 en 2 altijd een "half vakje rood" op het sociaal-emotionele vlak. Wij vinden dat ze inmiddels erg "gegroeid" is, maar nu blijkt dat ze gepest wordt in de klas, vooral op het schoolplein. Ze heeft ons dit nooit verteld, en de juf heeft nooit wat gezien, maar nu voelt ze zich erg eenzaam. Terwijl ze dolgraag ook met andere kinderen wil spelen.
Ze vindt het zielig voor ons dat ze geboren is, want de kinderen zeggen immers iedere dag wat een naar kind ze is... Ze wordt steeds aanhankelijker, wil nog wel naar school, maar krijgt een hekel aan zichzelf. Met kerst is ze jarig en nu is ze nog verdrietiger omdat ze niet weet wie ze moet vragen voor haar kinderfeestje.
In de buurt heeft ze twee vriendinnetjes. Maar thuis merken we dat ze steeds meer haar best doet om aardig gevonden te worden. Als ze niet luistert en wij reageren daarop, dan raakt ze helemaal overstuur.
Ondertussen lijkt het of ze in een kringetje zit: duidelijk aanwezig zijn door hard grapjes te maken, kinderen die haar wegduwen, dochter die boos en verdrietig wordt, kinderen die haar wegduwen, etc.
De juffen van haar klas waren geschokt toen ze hoorden hoe het ervoor staat met het zelfbeeld van onze dochter. Nu zien ze ook heel duidelijk wat er speelt, en zijn ze erg lief voor haar. Ze proberen haar zoveel mogelijk in de groep mee te laten spelen, en praten ook met de groep zonder de nadruk op onze dochter te leggen. We zien echter geen vooruitgang.
Een andere school is nu nog geen optie, dat zou alleen maar een straf zijn. Maar hoe kunnen wij haar helpen?
Pesten heeft een zeer negatief effect op kinderen, en moet meteen gestopt worden. Daarvoor bestaan allerlei programma's, zowel voor leerkrachten als voor de gepeste kinderen zelf. Op het web is de informatie overweldigend; tik het woord "pesten" bij Google en je krijgt al bijna 100.000 documenten voor je kiezen.
Scholen moeten zorgen voor een veilige situatie, waarin geen enkel kind zich bedreigd voelt. In de praktijk blijkt echter dat veel scholen wel hun best doen, maar dat kinderen vaak nog op onbewaakte ogenblikken en plekken (gangen, wc, schoolplein, trappen, etc.) gepest worden.
Voor leerkrachten schijnt het moeilijk te zijn om pesters te herkennen; slachtoffers zijn daarentegen makkelijker te herkennen.
Erg belangrijk is dat een leerkracht ook zelf het gevoel moet hebben dat hij wat aan het pesten kan doen. Daarvoor is een goede sfeer op school nodig. En dát betekent dat het team van leerkrachten onderling veilig moet zijn.
In wezen is het te vergelijken met een gezin. Wanneer de ouders elkaar niet vertrouwen, heeft dat een negatief effect op de kinderen. Leerkrachten moeten dus open met elkaar kunnen praten over hun eigen twijfels, vragen en problemen rondom het lesgeven, en andere zaken. Als dit mogelijk is, hebben leerkrachten energie over om problemen op school aan te pakken. Uiteindelijk komt het erop neer dat een veilig team ook veiligheid uitstraalt naar de kinderen.
Kortom: een stop-het-pesten-programma op school heeft pas effect als leerkrachten goed met elkaar kunnen samenwerken en elkaar vertrouwen. Als je kind gepest wordt, moet je als ouder dus meteen onderzoeken of het team veilig is.
Het kind van vraag 1 wordt boos op de plager, en reageert dus zodanig dat hij – in zekere zin – uitlokt dat de pester hem opnieuw gaat pesten.
Het kind van vraag 2 gaat erg haar best doen om aardig gevonden te worden. Zij heeft waarschijnlijk uit schaamte niets aan de juf verteld, en lijkt alles te gaan geloven wat andere kinderen over haar zeggen. In het bijzonder de negatieve dingen.
Kinderen ervaren dat zij buitengesloten worden wanneer ze gepest worden. Dat geeft een enorm eenzaam en angstig (dus onveilig) gevoel.
Als gevolg van het pesten bouwen deze kinderen geen – of zeer weinig – eigenwaarde op: ze ontwikkelen een negatieve zelfwaardering. Voor hun ontwikkeling is dit heel erg slecht.
Nogal wat volwassenen die als kind langdurig gepest zijn, hebben uiteindelijk ernstige psychische problemen gekregen. De kern daarvan is dat ze niet kunnen geloven dat ze de moeite waard zijn om van te houden.
Wat kan een kind zelf doen tegen het pesten? Eigenlijk niet zo veel, althans wanneer het kind in zijn eentje blijft opereren.
Het kind moet dus met behulp van anderen leren om anders te gaan reageren op het pesten. Daarvoor is steun nodig van volwassenen (ouders en leerkrachten), en het liefst ook van andere kinderen. Een kind dat gepest wordt, voelt zich minder buitengesloten (dus sterker) als het vriendjes of vriendinnetjes heeft.
In het algemeen kun je zeggen dat een kind dat gepest wordt, weerbaarder moet worden. Zo'n kind heeft namelijk een zekere kwetsbaarheid, waardoor het zich niet goed kan verdedigen en dus gepest wordt.
Per individueel kind moet je dan kijken waaruit zijn of haar specifieke kwetsbaarheid bestaat (op welke fronten hij of zij het kwetsbaarst is). Vervolgens kun je het kind gericht helpen om zich minder kwetsbaar op te stellen. Daarvoor is een goede samenwerking nodig tussen het kind, de ouders en de leerkracht.
Er zijn verschillende programma's, trainingen en behandelingen beschikbaar voor kinderen die gepest worden. Ook zijn er boeken, zowel voor de kinderen zelf als voor hun ouders:
Voor kinderen:
Voor ouders:
