17 december 2013 door Doris Voss
Hoe zorg je ervoor dat kinderen gezond gaan eten en drinken op school? Door Unilever en Coca-Cola ruim baan te geven, en de plaatselijke groenteboer de tent uit te werken? Doris Voss hekelt het nationale stimuleringsprogramma 'Jongeren op Gezond Gewicht' (JoGG), waarvan niet aangetoond kan worden dat het werkt.
De huidige praktijk is als volgt. Ouders van jonge kinderen zorgen dat ze een ontbijt krijgen. Voor de lunch krijgen ze een overblijftrommeltje mee, met daarin een paar boterhammen en een pakje drinken. De overblijf vindt plaats in een leeg lokaal of in de aula; basisscholen hebben geen kantine en nauwelijks keukenfaciliteiten. Groente, fruit en maaltijden kun je er niet krijgen.
Scholen voor voortgezet onderwijs hebben wel een kantine, maar daar overheersen de ongezonde keuzes. Ook staan er automaten. Daarop staat in kleine lettertjes vermeld dat de inhoud ervan misschien niet de beste keuze is. Veel pubers slaan het ontbijt over, en grazen uit aanpalende supermarkten en snackbars hun gevulde koeken, energydrinks en vette hapjes bij elkaar. Ga zelf maar eens kijken, in een pauze.
Structureel beleid om kinderen gezond te voeden bestaat niet of nauwelijks in Nederland. De algemene opvatting is dat de ouders verantwoordelijk zijn voor wat hun kinderen eten en drinken, en dat kinderen en jongeren moeten leren om zelf 'gezonde keuzes' te maken. Waar ze die gezonde keuzes vandaan moeten halen, is hún probleem.
De verleidingen zijn overal. En het gezonde aanbod (zoals een schaal gesneden fruit, verse soep, of een goede maaltijd) is ofwel heel duur, ofwel afwezig. Zo krijgen Nederlandse kinderen in het gunstigste geval een paar boterhammen naar binnen, maar vaak leven ze overdag op een dieet van frisdranken, koeken en snacks.
Ouders kunnen na 17 uur nog proberen om de dagelijkse behoefte aan groente en fruit bij te spijkeren.
Wat doet de overheid om hierin verandering te brengen? Dat is een merkwaardig verhaal. Het overheidsbeleid, gericht op een gezonde leefstijl van kinderen en jongeren, is de afgelopen jaren rond één programma gaan draaien: 'Jongeren op Gezond Gewicht', kortweg JoGG:
JoGG is een programma dat moet zorgen voor 'lokale, duurzame, intersectorale aanpak die bewezen effectief is om de stijging van overgewicht bij jongeren (0-19 jaar) om te zetten in een daling. Publieke en private partijen werken nauw samen. Gemeenten vervullen een spilfunctie.' (Bron: jogg.nl)
Het hele preventiebudget is in dat JoGG-programma gaan zitten. Van alle lokale initiatieven, die bijvoorbeeld zorgden voor gezonde maaltijden op scholen met inzet van de plaatselijke middenstand, is het budget geschrapt, ten behoeve van het nationale beleid.
Waar bestáát dat nationale beleid nu precies uit? De JoGG-site vertelt een prachtig, wervend verhaal. Juichende kreten op Twitter ook, als er weer een JoGG-gemeente bij is gekomen.
Maar wat gebeurt er nu precies met de miljoenen euro's belastinggeld die eraan besteed worden? Welke resultaten worden er geboekt, en welke doelstellingen worden er gehaald? Dat vertelt de JoGG-site helaas niet.
We hebben geprobeerd te achterhalen om welke bedragen het eigenlijk gaat. Dat is praktisch onmogelijk, omdat het om een 'programma' gaat en niet om een rechtspersoon. Er zijn dus geen (financiële) jaarverslagen beschikbaar. De aanvangssubsidie bedroeg waarschijnlijk 26 miljoen euro. Waar dat aan besteed is, en hoeveel er daarna nog ingepompt is, is onduidelijk. De SP heeft er inmiddels Kamervragen over gesteld.
De partijen waar JoGG mee samenwerkt, zijn vooral de multinationale voedings- en frisdrank-giganten. Zoals: Coca-Cola, Ferrero (Nutella), Mars, Heinz, Unilever en Danone. Je vraagt je af wat die met een gezond aanbod van eten en drinken te maken hebben. Wat doet een bedrijf als Mars nou op die lijst? En wat wil Coca-Cola nu eigenlijk? (Zie: jogg.nl/partners.)
Afbeelding: Paul Rosenmöller, ambassadeur van JoGG, tijdens een van de glorieuze kick-off momenten. Let op het meisje dat naast hem loopt, met die grote Cola-fles.
Coca-Cola zegt dat zijn producten bijdragen aan een gezonde levensstijl, als we maar genoeg bewegen. Terwijl steeds duidelijker wordt dat de obesitas-epidemie ook veroorzaakt wordt door het toegenomen gebruik van frisdranken (en mogelijk ook door het toegenomen gebruik van processed foods, oftewel: geknutselde etenswaren uit de supermarkt, waar altijd zeer veel suiker in zit).
Aan 'gewoon gezond eten' (zoals brood, groente, fruit, simpele zuivel, etc.) valt niet zoveel geld te verdienen. Vandaar dat die lobby zoveel zwakker is.
Het JoGG werkt niet samen met lokale leveranciers (zoals bakkers, groenteboeren en slagerijen) die ongeknutseld brood, groenten, fruit en vlees kunnen aanleveren. Het lokale midden- en kleinbedrijf ontbreekt in het (gesubsidieerde) JoGG-verhaal.
Schoolkantines worden vaak verpacht, en moeten dus winst maken om het hoofd boven water te houden. Dat doe je niet met appels en peren, en zelfs (of juist) niet door een gewone gezonde maaltijd te serveren. Daar moet altijd geld bij, zo blijkt uit de ervaringen van de landen waar ze dat wel doen. Er moet dus geconcurreerd worden met de snackbar om de hoek. Vandaar het ongezonde aanbod. En áls er al een broodje-gezond beschikbaar is, dan is dat het duurste artikel.
Scholen zijn voor hun neveninkomsten ook afhankelijk geworden van de frisdrank-automaten. Een flesje water is daarom even duur als een Fanta. Soms nog duurder zelfs.
Opmerkelijk: zowel JoGG als veel van zijn commerciële partners zijn klant van hetzelfde reclamebureau (Schuttelaar en Partners). Dit bureau produceert de JoGG-jaarverslagen en de gladde (en dure!) promotiefilmpjes met de 'successen' van dit programma.
Maar wélke successen? Wat waren de doelstellingen en wat is daarvan bereikt? Het promotiemateriaal biedt daar helaas geen uitsluitsel over. Laat staan dat er een wetenschappelijke fundering voor dit gezondheidsbeleid is, en waar dat beleid nu eigenlijk uit bestaat.
Al met al twijfel ik sterk aan zowel de goede bedoelingen als aan de effectiviteit van het JoGG-gezondheidsbeleid.
Ten eerste omdat een gericht aanbod verward wordt met 'bewustmaking'. Dat laatste is nauwelijks meetbaar. Wat is de doelstelling van JoGG ten aanzien van het ondersteunen van ouders, kinderen en jongeren?
Ten tweede door de samenwerking met de multinationale voedingsbedrijven. Door hun belastingconstructies dragen die nauwelijks bij aan de inkomsten van ons land, terwijl ze wel met veel marketing-geweld ongezonde producten aan onze kinderen verkopen. (Zie: Foodwatch.) Wat deze bedrijven bijdragen aan het beleid van JoGG is onduidelijk. Paul Rosenmöller is nu ook nog voorzitter van de VO-raad, en "wil scholieren in contact brengen met ondernemers". Over welke ondernemers gaat het, en in wiens belang is dat contact? (Zie ook: BNR Nieuwsradio.) Het zijn de multinationals die het beleid overnemen. De overheid treedt terug en het MKB heeft het nakijken.
Ten derde omdat JoGG zelf zo onduidelijk is:
De fundamentele vraag is en blijft in hoeverre de eventuele 'successen' echt aan het JoGG-programma zijn toe te schrijven. Zowel de doelstellingen als de resultaten zijn schimmig. TNO monitort niet het JoGG-programma, maar (in opdracht van het Convenant Gezond Gewicht) het eet- en drinkgedrag van de Nederlandse bevolking. Dus niet of het beleid zelf effect heeft. (Zie: TNO - Monitor Convenant Gezond Gewicht.)
Het wordt tijd dat we zelf gaan nadenken over de gezondheid van onze kinderen. Het is een slecht idee om dat aan de markt over te laten.
Het huidige gezondheidspreventiebeleid lijkt veel meer op een groot reclame- en communicatiecircus dan op een gericht preventieprogramma. Het heeft er alle schijn van dat het overheidsbeleid wordt gekaapt door bedrijven die vooral het eigen belang voorop stellen.
Het wordt tijd dat kinderen en jongeren echt gezond kunnen opgroeien, en dat ouders en scholen in die taak worden ondersteund. Dát zou pas een gezonde keuze zijn.
