25 maart 2022 door Justine Pardoen
Verlegenheid is lang niet altijd zorgelijk. Maar zodra een kind erdoor belemmerd wordt, is het zaak het kind zo snel mogelijk te helpen. Hoe help je een verlegen kind?
Verlegenheid is een onaangenaam gevoel of zelfs angst voor andere mensen. Er zijn veel situaties waarin kinderen geconfronteerd worden met vreemden waar ze bang voor zijn, of waar ze onzeker van worden.
Vooral oudere kinderen beseffen dat anderen hen kunnen beoordelen op van alles en nog wat: hun uiterlijk, hun gedrag, hun kleding, hun prestaties, enzovoorts. Een complimentje krijgen, voor de klas staan, of in het middelpunt van de belangstelling staan, is voor verlegen kinderen een gruwel. Maar ook jonge kinderen kunnen heel verlegen zijn. Soms zo erg dat ze in gezelschap van anderen niet eens meer praten.
"Verlegenheid is een cultureel bepaald gegeven" legde de psycholoog Alfred Lange ooit uit op Ouders.nl "Wat sommigen 'verlegen' noemen, noemen anderen 'de kat uit de boom kijken'. In onze cultuur neemt assertiviteit een wat al te hoge plaats in en lijkt het alsof kinderen die wat afwachtend of voorzichtig en bescheiden zijn, een probleem hebben. Dat hoeft helemaal niet zo te zijn."
"De beoordeling zegt soms meer over de beoordelaar dan over de beoordeelde. Sommige leerkrachten zijn in dit geval wat snel met hun (negatieve) oordeel", aldus professor Lange.
Soms hoort verlegen gedrag bij de ontwikkeling. Een peuter die zich van zichzelf bewust wordt, kan als keerzijde van het tegendraadse gedrag juist ook heel verlegen zijn. Beide vormen van gedrag komen in een fase waarin ze hun eigen 'ik' ontdekken. Ze ontdekken de kracht van het 'nee'-zeggen, maar tegelijkertijd worden ze zich bewust van hun kleinheid in hun omgeving. Een peuter die thuis de lakens denkt te kunnen uitdelen, kan in vreemde situaties nog onder de rokken van mama kruipen.
Het is niet de bedoeling dat we alle bedeesde kinderen zouden moeten omvormen tot assertieve haantjes-de-voorsten. We moeten er dus wel voor waken dat we geen ruimte meer zouden laten voor kinderen die bescheiden zijn. Een kind dat zich de kaas van het brood laat eten op het kinderdagverblijf, hoeft echt niet meteen naar een weerbaarheidscursus...
Het is natuurlijk wat anders als een kind bepaalde situaties gaat vermijden, zichzelf te kort gaat doen, of angsten gaat ontwikkelen. Een kind dat last heeft van zijn zulke verlegenheid, is de hele dag gespannen; dat kost energie die je niet ergens anders aan kunt besteden. Deze kinderen zijn zo verlegen, dat ze geen vriendjes hebben, of zich afhankelijk maken van één vriendje en nooit ergens naartoe durven om te spelen.
Verlegenheid die het kind zelf tot last is, daar moet je wel wat aan doen. Een kind kan dat niet zelf oplossen en het zal er ook niet overheen groeien, zoals vaak gezegd wordt.
"Zo'n kind kun je leren zijn gevoelens te begrijpen, zijn remmingen te overwinnen en 'succesvol verlegen' te worden", zegt Bernardo Carducci, een verlegen psycholoog en vader, die een boek schreef over het opvoeden van verlegen kinderen. "Het gaat erom dat je kind leert de baas en niet de slaaf van zijn verlegenheid te zijn", aldus Carducci.
Volgens Carducci is het zaak om zo vroeg mogelijk te beginnen een verlegen kind te trainen in het omgaan met zijn verlegenheid. Het gaat er niet om zijn persoonlijkheid te veranderen – verlegenheid kun je niet behandelen – maar het gaat erom dat een kind zijn eigen kracht leert gebruiken om problemen op te lossen. Dus wel verlegen zijn, maar niet meer zo geremd dat je er last van hebt.
Hieronder volgen een aantal tips hoe je dat zou kunnen aanpakken.
1. Leerkrachten schatten verlegen kinderen vaak te laag in. Praat op school met de leerkracht(en): hoe functioneert uw kind op school, in de klas, op het schoolplein? Hoe gaan zij om met verlegen gedrag? Deel uw zorgen met school, maar wees ook niet overbezorgd.
2. Sta niet toe dat anderen uw kind 'verlegen' noemen; doe het ook zelf niet. Het kind zou wel eens meer kunnen gaan lijden onder dat etiket dan onder zijn verlegenheid zelf.
3. Dwing een kind nooit zonder meer iets te doen wat hij niet durft, maar bied de nodige bescherming in lastige situaties en bereid je kind er zo veel mogelijk op voor.
4. Daag het kind uit in plaats van te dwingen. Uitdaging houdt in dat je het kind voorbereidt op moeilijke situaties en hem nieuwsgierig maakt.
5. Maak onbekende situaties en onbekende mensen bekend. Dat kun je doen door er van tevoren over te spreken. Verhalen te vertellen, familierelaties uit te leggen, fotoboeken te bekijken.
6. Praat met je kind over zijn angsten en onzekerheden. Vaak begrijp je als ouder maar al te goed wat je kind doormaakt. Vertel dat ook, geef woorden aan zijn gevoelens, zodat je kind ze ook leert begrijpen. Pas dan kan hij leren ermee om te gaan.
7. Prijs je kind voor elke kleine overwinning op zichzelf. Bespreek ook regelmatig wat er mis ging en hoe het de volgende keer beter zou kunnen. Leg de lat steeds hoger.
8. Leer je kind om te gaan met frustratie. Kinderen die kunnen omgaan met frustratie, zijn beter toegerust om later in hun eentje problemen op te lossen. Bescherm je verlegen kind dus niet te veel. Geef hem niet te snel zijn zin als hij iets niet durft, maar verzin samen manieren om de angst te overwinnen.
9. Wees extra alert in situaties waarin een kind moet omgaan met grote veranderingen zoals verhuizen, met al dan niet een schoolwisseling. Het is normaal dat een kind dat in een nieuwe klas komt, de eerste tijd wat verlegen is, voor verlegen kinderen zijn dit ramp-scenario's. Alle onvoorspelbare situaties (echtscheiding!) en situaties waarin het kind voelt dat het door een groep beoordeeld wordt, zijn bijzonder moeilijk. Besteed aandacht aan de gevoelens van het kind.
10. Accepteer dat je kind een lange tijd nodig heeft om te 'ontdooien' of de kat uit de boom te kijken. Dat hoort bij het karakter van je kind. Benoem het tegenover anderen niet als 'verlegen'.
11. Zorg dat je kind de kans krijgt regelmatig nieuwe ervaringen op te doen, in een beschermde situatie. Ga samen naar voorstellingen in het theater, ga zwemmen in een zwembad een dorp verderop.
12. Maak je kind nieuwsgierig naar andere mensen, andere situaties en andere plaatsen. Lees veel voor, vertel verhalen waarin andere mensen een rol spelen, praat over reizen die u gemaakt heeft, vertel over leuke ervaringen. Vraag je kind regelmatig zelf met suggesties te komen voor uitstapjes.
13. Leer je kind om andere kinderen positief te benaderen. Sociaal glimlachen, ook als je bang bent, kan heel veel schelen. Breng je kind ook als vanzelfsprekend beleefd gedrag bij, ook al is hij verlegen. Op die manier wordt je kind zonder erbij na te denken aangenaam in de omgang. Dat voorkomt sociale uitsluiting. Belangrijk: geef zelf natuurlijk het goede voorbeeld.
14. Zorg ervoor dat je kind zich regelmatig kan ontladen van de spanning die hij opdoet in lastige situaties. Koop een trampoline voor thuis, stoei op een echt lichamelijke manier. Soms vindt een verlegen kind het prettig om een vechtsport te doen waarbij hij niet alleen fysiek kan ontladen, maar tegelijkertijd zelfvertrouwen krijgt.
15. Benadruk de sterke kanten van je kind. Een kind dat bezig kan zijn met wat hij leuk vindt en goed kan, krijgt voldoening en een gezond gevoel van eigenwaarde.
Heeft u een 'gevoelig' kind? Lees dan 'Het hoogsensitieve kind' van Elaine Aron (zie ook onze bespreking van dit boek). Heeft u een verlegen kind? Lees dan 'De verlegenheid voorbij' van Bernardo Carducci (Mom/Unieboek, ISBN 90 269 2901 3). Beter nog: lees beide.
Verder kunnen we u de volgende artikelen aanraden die we eerder publiceerden in onze Vraagbaak-rubriek 'Opvoeding en gedrag':
